Zeka yapay, sonuçları doğal
Küresel boyutta milyarlarca dolarlık bir yatırım yarışı yapay zekaya şekil vermeye çalışıyor. Öte yandan şirketler, yapay zekayı eğitip, kullanıcılar da deneyimlerken, bu teknoloji suyu adeta içiyor. Ayrıca yakın gelecekte tüketilen enerjinin yarısısının YZ tarafından kullanılma ihtimali konuşuluyor.
Yapay zekanın faydaları, zararları ve tehditleri konuşuladursun bu alana yatırım yapan şirketler her geçen gün artmaya devam ediyor. Metinden metin, resim, ses ve video oluşturmanın ilerisine geçerek artık dijital asistanların entegre edilmesiyle ve internete sürekli bağlı olmalarıyla kullanımı 'ceplere' kadar giriyor. Yeni çıkan akıllı telefonlar, bilgisayarlar yapay zeka destekleriyle ayrışmaya çalışıyor. Microsoft ChatGPT'nin şirketi OpenAI'a yaptığı yaklaşık 11 milyar liralık yatırımla yarışta önde olmaya çalışırken geçtiğimiz günlerde açıklama yapan Elon Musk, Tesla araçların ileride yapay zeka ve otonom sürüşle gelir kapısı haline geleceğini söyledi.
Yapay zeka (AI), üretken yapay zeka (GenAI) ve yapay genel zeka (AGI) gibi kavramlar artık teknoloji gündeminin ve şirketlerinin ana konusu haline gelirken öte yandan şirket değerlemelerinde de muazzam etkiler ortaya çıkardı. Öyle ki 2020'ye kadar en değerli 10 şirket arasında adı anılmayan ABD merkezli çip üreticisi Nvidia, yapay zeka çiplerine olan talep patlaması sonrası listede hızla yükselişe geçerek haziran ayının başında üçüncü sıraya yerleşti. Ayın ortasına gelindiğinde ise önce App- le'ı ardından Microsoft'u geride bırakarak liderliği aldı. Sonrasında ise üç günde 430 milyar dolarlık değer kaybıyla bu alanda da rekor kırarak çıktığı hızla üçüncülüğe geri döndü.
Ekonomik anlamda şirketlere ve sağladığı kolaylıklar anlamında son kullanıcılara faydaları yadsınamaz yapay zekanın. Ama işin diğer bir boyutu var... Zararları düşünüldüğünde sadece etik konusu değil, ete kemiğe bürünmüş önemli bir sorun da giderek büyüyor: Yapay zekanın çevreye etkileri ve sürdürülebilirlik sorunsalı...
Sürdürülebilirlik çalışmaları son yıllarda üzerine en çok düşülen konulardan biriyken Türkiye de bu konu- da adımlar atıyor. Ancak haziran ayı ülkemiz açısından maalesef kötü bir tarihi de içinde barındırıyor. İnsanlığın bir yıl içinde gezegenin yenileyebileceği doğal kaynakları tükettiği günü simgeleyen Dün- ya Limit Aşım Günü bizim için geçen yıla göre 11 gün erken yani 11 Haziran'da geldi. Şu anda tükettiğimiz kaynakların hepsini 2025'ten ödünç alıyoruz. Dünya için belirlenen tarih ise 2 Ağustos... İkincisini bu yıl düzenlediğimiz Sürdürülebilir Yüzyıl Zirvesi tam da sıfırı tükettiğimiz aya denk geldi. Sektörlerin etkileri ve atılacak adımları uzmanların ve şirket temsilcilerinin katılımıyla sayfalarımızda işledik Bu nedenle yapay zekaya bir de bu açıdan yaklaşmanın mantıklı olduğunu düşündüm.
Şubat ayında İngiliz Nature Dergisi'nde yayınlanan bir makaleye göre AI'nın su tüketimi 2027'ye kadar 4,2 milyar ila 6,6 milyar metreküpe ulaşabilir. Bunun nedeni, özellikle GenAI kullanan modellerin metin, sayı ve diğer bilgileri işlemek ve üretmek için çok miktarda bilgi işlem gücü ve veri gerektirmesi. Ki bu veriyi işleyecek sistemlerin ısınma sorununu çözmek adına bir de soğutma sistemleri kurulması gerekiyor. Sıvı soğutma sistemleri nedeniyle de su tüketimi artıyor. OpenAI'nın GPT-4 dil modelini geliştirdiği ve eğitmek için kullandığı ABD Iowa'da yer alan Microsoft'un veri merkezi Raccoon ve Des Moines nehirlerinin havzalarından yararlanarak soğutulmaya çalışılıyor. Yerel tatlı su kaynağının kullanıldığı bu örnekte yaşam şartlarının etkilenmesi gerekçe gösterilerek hukuki bir süreç başlatılmış. Hindistan merkezli bilgi teknolojileri şirketi HyScaler'ın makalesinde yer verdiği bilgiye göre Wes Des Moines halkı buradaki veri merkezi kümesinin bir ayda bölgedeki suyun yüzde 6'sını tükettiği iddiası ile harekete geçerek dava açmış. Yine ABD merkezli bir yayın olan The Atlantic'in haberine göre su sıkıntısıyla karşı karşıya olan Arizona Goodyear'da da Microsoft'un veri merkezlerinin üçüncü tesisi tamamlandığında her yıl 50 milyon galondan (yaklaşık 190 milyon litre) fazla içme suyunu tüketmesi bekleniyor.
ABD'deki Colorado Riverside Üniversitesi ve Texas Arlington Üniversitesi'ndeki araştırmacıların yayınladığı çalışmalar da su tüketimine dair bazı veriler sunuyor. Chat- GPT ile yapılan 20 ila 50 soruluk bir sohbet, 500 ml'lik bir şişe suyu tüketiyor. Üstelik bu tahmin daha az gelişmiş olan GPT-3 üzerine kurulu. En son model olan GPT-4o, sahip olduğu özelliklerle çok daha fazlasını tüketecek...
ABD merkezli haber ajansı Associated Press'e (AP) konuşan araştırma ekibinden Doçent Shaolei Ren, "Çoğu insan ChatGPT'nin altında yatan kaynak kullanımının farkında değil. Böyle olunca da kaynakları korumaya yardımcı olmanızın bir yolu yok" dedi. Yapay zekaya yapılan yatırımların ardından Microsoft'un 2021'den 2022'ye su tüketiminin yüzde 34, Google'ın da yüzde 20'lik bir büyüme bildirdiğini belirten Ren, bunun büyük ölçüde YZ'yi eğitmek ve çalıştırmak için kaynaklandığını söyledi. Bu artışlar ise 1,7 milyar galonluk (yaklaşık 6,6 milyar litre) ek su tüketimi anlamına geliyor.
Çözüm denemeleri
Gelelim diğer bir sorun olan elektrik tüketimine. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) ocak ayında yayınladığı rapora ilk kez veri merkezleri, kripto madenciliği ve yapay zekayı da ekledi. Veri merkezlerinin 2022'de enerji talebinin yüzde 1'ini temsil ettiği söylenen rapora göre 2026'ya kadar talebe göre tüketimin iki kat daha artacağı belirtiliyor (Tüm Japonya'nın tüketiminin yarısına eşit). YZ için eğitim sürecinin çok daha fazla enerji tükettiği açıklanan raporda, GPT-3 eğitimi için ABD'deki 130 evin yıllık toplam tükettiği bin 300 MWh güce eşit elektrik kullanıldığı tahmin ediliyor. Netflix üzerinden video izleme ile kıyaslanan örneğe göre bu güç için 1 milyon 625 bin saatlik tüketime eşit. Bunu TÜİK verilerine göre ortalama yaşam süresiyle de göstermek gerekirse Türkiye'de 77,5 yıl olan sürede nefes aldığınız andan son nefesi verene kadar gözünüzü kırpmadan izleseniz bile 679 bin 365 saat izleyebiliyorsunuz. Bu da 2,4 insan yaşamı anlamına geliyor.
Carnegie Mellon Üniversitesi ve YZ girişimi Hugging- Face, GenAI'dan yararlanırken tüketilen elektriği hesaplamak üzere bir çalışma yaptı. Kısaca değinmek gerekirse ortalama kalitede ürettirilen her bin görsel denemesinin 1,35 kWh enerji tükettiğini ortaya koydular. Bunu günlük hayata uyarlamak için ise her 9 görselin bir akıllı telefonun pili kadar elektrik tükettiğini açıkladılar. Üstelik bu daha kaliteli görseller için 9'da 1'den, 1'e 1 oranına kadar yükseliyor. Metin üretimi ise daha düşük enerji gerektiriyor. Her bin denemede 0,042 kWh ortalama bir sonuca ulaşıldı. Bunun yanında görüntü boyutuna göre 0,1 ila 2 gram arasında karbon üretilirken metin tarafında 0,002 ila 0,015 gram karbon salımına neden olduğunu belirtiyorlar.
Nvidia gibi yarı iletken ve çip üreticilerinden olan İngiltere merkezli Arm Holding'in Pazarlama Müdürü Ami Badani, Londra'da düzenlenen bir etkinlikte yapay zekanın enerji bağımlılığından kurtulamaması durumunda 2030 yılına kadar ABD'deki tüm elektriğin dörtte birini tüketebileceğini belirtiyor. Yapay zeka alanında çalışmalar yapan Alex de Vries, The Verge'e verdiği demeçte, 2027'ye kadar YZ sektörünün her yıl 85 ila 134 TWh arasında enerji tüketebileceğini söyledi ve uçuk bir tahminde bulundu: "Küresel tüketimin yarısı YZ tarafından yapılabilir."
Şirketler de yapay zekanın su ve elektrik tüketimine olan etkisini biliyor ve harekete geçmek üzere girişimlere başladılar. Hedef yıl olan 2030'da Microsoft kullandığından fazlasını yenileme, Google kullandığı suyun yüzde 120'sini yenileme ve Meta ise su pozitif olma sözü verdi. Bununla birlikte karbon ayak izlerini ve elektrik taleplerini azaltmak için güneş ve rüzgar gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırım yapıyorlar.
Ayrıca donanımların verimlilik iyileştirmeleri, enerji tüketiminde azalma getirebilir. Nvidia, son geliştirmelerle önceki modellere göre 25 kat daha düşük enerji tüketimine sahip yeni bir grafik işleme birimi çıkardı. Bu alana yatırım yapan tüm şirketlerin bu defa da sorumluluk alarak daha iyi geliştirmelerle sorunlar kalıcı hale gelmeden çözümler üretmesi dünyamız için iyi gelecek!
