Şirketlerde ortaklıktan çıkma ve çıkarılma
Limited şirketlerin en önemli sorunlarının başında ortakların anlaşmazlık yaşaması geliyor. Bu nedenle limited şirketlerde ortaklık yapısının değişmesi sıkça görülüyor.
Gözde Esen Sakar - Avukat / Şirket Birleşme ve Devralmaları, Sermaye Piyasaları ve Uluslararası Hukuk
Ticari hayatta kurulan ortaklıklar pek çok sebeple sona erebiliyor. Çoğu zaman ortaklığın sonlandırılması süreçleri her iki tarafı zorlayan sorunlara da neden oluyor. Bu nedenle özellikle limited şirketlerde ortaklığın sonlandırılma aşamalarına dikkat çekmek istedim. Limited şirket ortağı, ortaklıktan iradi olarak çıkabilir veya iradesi dışında ortaklıktan çıkarılabilir. Ortaklıktan çıkma da çıkarılma da hukuki kurallara ve prosedürlere bağlıdır. Ortak, şirket sözleşmesinde öngörülen sebeplere dayalı olarak çıkma hakkını kullanabilir veya haklı sebeplere dayalı olarak mahkemeden çıkmasına izin verilmesini talep edebilir.
Ortaklıktan çıkarılma, ilgili ortağın, iradesine bakılmaksızın şirketle ilişkisinin kesilmesidir. Şirketin faaliyetlerini zorlaştıran ortak, şirket sözleşmesindeki çıkarılma sebeplerine dayanılarak, genel kurul veya haklı sebeplerin varlığı halinde mahkeme kararıyla şirketten çıkarılabiliyor. Böylece hem şirket hem de şirkette kalan ortaklar korunmuş oluyor.
ORTAKLIKTAN NASIL ÇIKILIYOR?
TTK madde 638/f.1 uyarınca şirket esas sözleşmesinde, pay sahiplerine şirketten çıkma hakkı tanınıyor. Bu hakkın kullanılması şirket esas sözleşmesi ile belirli şartlara bağlanabilir. Uygulamada karşılaşılan limited şirket esas sözleşmesine eklenen çıkma hakkı koşulları şirketin belirli bir süre boyunca zarar etmesi, karlılığın belirli bir seviyeye ulaşamaması gibi nedenler olarak sıklıkla görülmekte. Bu şartlar belirli bir duruma ya da zaman aralığına yönelik olabilir. Esas sözleşmede çıkma hakkının ne şekilde ileri sürüleceğine ilişkin herhangi bir koşul belirtilmemiş ise ortağın tek taraflı beyanıyla ortaklıktan çıkma gerçekleşebiliyor.
HAKLI SEBEPLER
Esas sözleşmede belirtilmiş olmasa dahi pay sahipleri haklı sebeplerin varlığı halinde ortaklıktan çıkabilir. Pay sahibi haklı sebebin oluştuğunu düşünüyorsa TTK madde 638/f.2. uyarınca mahkemeye başvurmak durumunda. Mahkeme istem üzerine, dava süresince, davacının ortaklıktan doğan hak ve borçlarından bazılarının veya tümünün dondurulmasına veya davacı ortağın durumunun teminat altına alınması amacıyla diğer önlemlere karar verebilir.
Haklı sebeplerin ne olduğu kanunda açıkça düzenlenmemiş ancak bazı haller haklı sebep olarak sayılıyor. Örneğin TTK m. 245'te, "bir ortağın şirketin yönetim işlerinde veya hesaplarının çıkarılmasında şirkete ihanet etmiş olması" veya "bir ortağın kendisine düşen asli görevleri ve borçları yerine getirmemesi" ve bunlara benzer haller haklı sebep olarak nitelendiriliyor. Kanunda sayılan bu haller örnek niteliğindedir, belirtilen bu haller haricinde de haklı sebepler meydana gelebileceğini de belirtelim.
ORTAKLIKTAN ÇIKMAYA KATILMA NEDİR?
Limited şirket ortaklarından biri esas sözleşmede belirlenen nedenler ile ortaklıktan çıkma beyanını ortaya koyarsa veya haklı sebebin oluşması sebebiyle dava açarsa TTK hükmü uyarınca, müdür veya müdürler gecikmeksizin diğer ortakları duruma ilişkin haberdar etmekle yükümlüdür. Diğer ortaklardan her biri, haberin kendisine ulaştığı tarihten itibaren bir ay içinde şirket esas sözleşmesinde öngörülen haklı sebep kendisi yönünden de geçerliyse, kendisinin de çıkmaya katılacağını müdürlere bildirmek veya açacağı bir dava ile haklı sebepler dolayısıyla çıkma davasına katılma hakkına sahip oluyor.
Çıkmaya katılma eşit işlem prensibi temeline dayanmaktadır. TTK 639/3 gereğince "çıkan tüm ortaklar, esas sermaye payları ile orantılı olarak eşit işleme tabi tutulurlar". Eşit işlem prensibi, çıkmaya katılan ortaklara ödenecek ayrılma akçelerinin aynı şekilde hesaplanmasını, hesaplamada aynı ölçülerin esas alınmasını gerektirir. Ayrılma akçelerinin ve payın gerçek değerinin hesabında ortaklığın aynı değerinin esas alınması gerekir.
'ORTAK' DA ÇIKARTILABİLİYOR
Limited şirkette bir ortağın ortaklıktan çıkarılması yollarından biri sözleşmede öngörülen sebeplerin varlığı halinde şirket genel kurul kararıyla çıkarma, diğeri ise haklı sebebin varlığı halinde mahkeme kararıyla çıkarmadır.
Genel Kurul Kararıyla Çıkarma: Limited şirkette bir ortağın şirketten çıkarılabileceği sebepler, şirket sözleşmesinde düzenlenebilir. Bu suretle bir taraftan şirkete, kendisi yönünden önemli olan sebeplerin varlığında şahsında bu sebepler gerçekleşen ortağı şirketten çıkarma ve istediği ortamı yaratma hakkı tanınmış diğer taraftan da ortaklar açısından hukuk güvenliği sağlanmıştır. Ortaklar hangi hallerde şirketten çıkarılacaklarını bilerek hareketlerini ona göre ayarlayacaklardır. Öte yandan, kanun ortağa, şirketten çıkarılmasına karşı dava açma hakkı bahşederek güvence de veriyor. Ortaklık sözleşmesinde, belirli bazı sebeplere bağlı olmaksızın koşulsuz çıkarmanın veya haklı sebeplerle çıkarmanın öngörülmesi mümkün değildir.
Sözleşmesel çıkarma olanağı ancak genel kurul kararı ile hüküm ifade edecek şekilde düzenlenebilir. Ortaklık sözleşmesinde müdürlere veya ortaklardan birine çıkarma konusunda karar alma yetkisi tanınması da mümkün değil.
Genel kurul tarafından alınan çıkarma kararı, noter aracılığıyla çıkarılacak ortağa bildirilir ve tebligatı alan ortak, kendisine bildirilmesinden itibaren üç ay içinde iptal davası açabilir. Noter kanalıyla bildirimde bulunulmadığı müddetçe, üç aylık süre başlamış kabul edilmeyecektir. Söz konusu üç aylık süre, hukuki niteliği itibarıyla hak düşürücü süre olduğundan, bu süre geçtikten sonra ortak dava açma hakkını yitirir.
Mahkeme Kararıyla Çıkarılma: Şirket esas sözleşmesinde ortaklıktan çıkarmaya ilişkin herhangi bir sebep bulunmuyorsa veya meydana gelen sebeplerden biri esas sözleşmede belirtilmemişse de limited şirket pay sahipleri ortaklıktan çıkarılabilir. Haklı sebebe dayanarak pay sahibinin ortaklıktan çıkarılması için genel kurul kararı alınması gerekiyor.
TTK uyarınca, gerek sözleşmesel gerek haklı sebeple çıkarma durumunda, genel kurul kararı, temsil edilen oyların en az üçte ikisinin ve oy hakkı bulunan esas sermayenin tamamının salt çoğunluğunun bulunması halinde alınabilir. TTK'da ağırlaştırılmış yeter sayı, oy çoğunluğu ve sermaye çoğunluğu esas alınarak belirlenmiş olduğundan, oy ve sermaye çoğunluğunu elinde bulunduran ortak tarafından kararın alınması mümkün olabiliyor, diğer bir ifadeyle sermaye olarak azınlık durumundaki ortağın böyle bir olanağı bulunmuyor.
AYRILMA AKÇESİ
Ayrılma sonucunda, ortak sıfatının sona ermesi bir yandan bu sıfata bağlı hak ve borçların sona ermesine, diğer yandan ayrılan ortağın ayrılma akçesinin ödenmesini talep hakkının doğmasına yol açıyor. Ayrılma akçesinin ayrılan ortağın esas sermaye payının gerçek değerine uyması gerekiyor. Belirtmek gerekir ki, payların gerçek değerine uyan ifadesinin anlamı öğreti ve yargı kararlarına bırakılmış durumda.
Payların gerçek değerine uyan ayrılma akçesinin hesaplanabilmesi için, ortaklığın gerçek değerinin hesaplanması yani ortaklığın "yaşayan şirket değeri"nin tespit edilmesi gerekir.
Elde edilen ham değere, imtiyaz veya ikincil yükümler gibi payın değerini artıran veya azaltan değerleri eklenerek veya çıkartarak, bu şekilde payların gerçek değerine uyan değer belirlenebilir.
