Sahne sanatın...

Sanat, estetik ve düşünsel değerinin yanı sıra bir yatırım aracı. Sanat piyasası ise çok sayıda aktörün ve parametrenin devreye girdiği bir ekosistem. Sanatın geleceği özellikle dijital alanda agresif bir büyümeye tanık olacak…

MELİDA TÜZÜNOĞLU / INBUSINESS

Sanat ve ekonominin kesiştiği alanda, en çok merak edilen konulardan biri piyasa koşullarını kimin ve neyin belirlediği. Elbette sanat ortamı güncel iktisadi şartlardan doğrudan etkileniyor ancak bu ekosistemde aktörlerin davranışları ve seçimleri en elzem mesele. Bu yıl 'Sanatın Ekonomisi' başlıklı kitabı yayınlanan, ulusal ve uluslararası sanat etkinliklerini ve kurumlarını yakından takip eden akademisyen Aylin Seçkin'e göre, Türk sanat piyasasını oluşturan galeri, müzayede evleri, sanatçı ve koleksiyonerler içinde yenilikçi ve ileri görüşlü olanlar, piyasayı olumlu etkileyen yegane faktörler. "Sanatsal yatırım, üretim ve paylaşımın sürekliliğini inceleyerek ve bu alandaki verilere bakarak, piyasa dinamiklerini tespit edebiliriz" diyor Seçkin.

PİYASA LİDERLERİ

Pandemi koşullarında sanatın sanal ortama taşınması özünde olası bir durgunluğun önüne geçiyor. Bu koşullarda piyasa koşullarının nasıl işlediğini şu sözlerle aktarıyor Seçkin: "2000'li yılların başında, her sene 3-4 tane müzayede düzenleyen en az 10 adet müzayede evi görüyoruz. Pandemi öncesine kadar düzenlenen salon müzayedelerinde, hepsini geride bırakan Artam, piyasa lideri. Müzayedelerin piyasa koşullarını gözlemleyerek online'a pandemiden çok önce taşıması, 'hemen al' opsiyonu ile sanatın ikincil piyasasında likiditeyi arttırıp, bu piyasanın daha hızlı çalışmasına, galeri ve koleksiyonerlerin arzu etmedikleri eserleri ellerinden daha hızlı çıkarabilmelerine olanak veren bir uygulama olarak dikkat çekiyor."

Seçkin, "Contemporary Istanbul, bu sene Tersane İstanbul'daki yeni mekanıyla heyecan yarattı. Ancak gümrük mevzuatı ve 'customs clearing' konuları çözülmediği müddetçe yabancı galeriler için hala yeterince cazip bir fuar olamayacak. Yabancı koleksiyonerler ise liranın değer kaybettiği şu dönemde alımlarını arttırabilirler." diyor.

Türk sanat piyasasının gelişmesi, sanat galerilerinin daha büyük sermayeyle globalleşmeye doğru evrilmeleriyle mümkün olacak. Ayrıca genç, dijital teknolojilere, kripto piyasasına meraklı, oyun ve eğlence sever genç nüfusun NFT piyasasını keşfetmesi de bu süreci hızlandıracak. Seçkin, dijitalden fiziksel sanat piyasasına geçerek bu piyasayı keşfedecek koleksiyoner profilinin önümüzdeki birkaç yılda hem Türkiye'de hem de dünyada değişeceğini öngörüyor.

YÜKSELEN TRENDLER

Son dönemde adını sıklıkla duyduğumuz kavramlardan biri NFT… Non-fungible Token'ın kısaltması olarak kullanılan bu terim, kripto sanat olarak da biliniyor. Fiziki varlığı olmayan ve dijital alanda da bir eşi daha bulunmayan sertifikalı sanal varlıkları ifade ediyor. Yakın zamanda ana akımda Cem Yılmaz ve başka ünlü isimlerin NFT'sinin satıldığı haberleriyle de, terimin kullanım alanı ülkemizde de yaygınlaşma eğilimi gösteriyor. Bu trendin devamının geleceğini aktarıyor Seçkin: "NFT sanatçıları, platformları, NFT fonları, metaverse'ler ve benzeri dijital oyuncaklarla sanatın iç içe geçmişliğini yaşıyoruz. Teknolojiye yön verenlerle yaratıcı sektörün bir araya gelmesiyle her gün yepyeni bir platform, aplikasyon, isim öne çıkıyor. Bu trend sürecek. Çünkü dünya 'collectibles' piyasası 400 milyar dolardan fazla. Dünyadaki sanat koleksiyonlarının değeri de yüz milyarlarca dolar. Daha bu işin başındayız. Henüz piyasaya müze ve koleksiyonerler NFT üreticisi olarak inmedi."

Seçkin'e göre, her şeyin oyunlaştığı, dijitalleştiği, makine öğrenmesi ve yapay zekanın kullanıldığı sanatçı ve makine iş birliklerini ve avatar sanatçıları daha yakından tanıyacağımız döneme girdik. Gelişmelerse çok hızlı. "NFT'lerin ortaya çıkışını hızlandıran unsurun ise özellikle Ethereum tabanlı NFT geliştiren çeşitli platformların ve buradaki milyonlarca alıcının ether-yoğun birikimleri olduğu görülüyor. NFT'nin ani çıkışının arkasında büyük Ethereum yatırımcılarının ve oyun kurucularının, Bitcoin karşısında daha etkili bir piyasa payı elde etme çabası olduğunu düşünüyorum."

SÜRPRIZ IŞ BIRLIKLERI

Pandeminin, geri çekilip düşünmek, yeni ve farklı tekniklerle projeler üretebilmek için verimli bir zaman yarattığını söyleyen Altındere, bu süreçte çoklukla kamusal alanda deneyimlenecek üç boyutlu heykel projeleri gerçekleştirdi. Teknolojiyi pratiğinde daha yoğun biçimde değerlendirmeye alan sanatçı, "Hayatımıza sıklıkla girmeye başlayan NFT konusuna kafa yormaya başladım ve bazı yeni sürpriz iş birlikleri için adımlar attım" diyor.

NFT PLATFORMU KASIMDA

Bu süreçte pandemi ile birlikte dijital alışveriş, dijital eğitim, dijital sergi ve online fuar gezme gibi alışkanlıklar hayatımıza girdi. NFT ise nesnesi fiziki olmayan ve sahip olunması fiziki maddi takasa dayanmayan bir sistem olarak karşımıza çıktı. "Dijital sanat ve NFT çılgınlığının tek dezavantajı belli bir kriter ve kalite kontrolü olmaması. Sanal dünyada dileyen herkesin bir şeyler yükleyerek görüntü kirliliği yaratabilme olasılığı hep kenarda duruyor. Ancak benim de katkıda bulunmayı düşündüğüm ve heyecan verici bir genç ekip tarafından hazırlanan Carny isimli yeni bir NFT platformu var artık Türkiye'de. Kasım ayında online olacak. Heyecanla bekliyorum."

Diğer yandan Altındere, pandemi süreci ile birlikte hiçbir şeyin artık eskisi gibi olamayacağını düşünüyor. "Yaşantımızda yeni sürprizlere her zaman hazır olmamız gerektiği gibi, sanat dünyasında da değişen koşullara paralel her zaman yeni sürprizlere açık olmalıyız. Sanatçılar mutlaka değişen formlarla izleyicinin karşısına çıkacaklardır."

Altındere'ye göre küresel sanat piyasasının en olumlu özelliği, değişen dünya düzenine hızla adapte olabilmesi ve yeni sanat formlarına açıklığı. Türkiye bağlamındaysa, kurumların kendilerini yenilemesi, gençlere alan açması ve salgın döneminde ayakta kalma çabası sanat ortamının devamlılığı ve canlılığı için en önemli unsurlar.

BLOK ZINCIRI ILE YENI DIYALOGLAR

Koleksiyoner, Bilsart'ın kurucusu ve gömlek kralı olarak tanınan iş insanı Selman Bilal için, Türkiye sanat ortamında müzelerin varlığı, işleyişi ve gezilmesi çok önemli. Bu anlamda, kurulan ve kurulmakta olan müzeler sanat için çok destekleyici ve önemli yatırımlar. Sanat üretimi açısından bakıldığındaysa, "Eskiye göre yeni medya sanatından ve canlı sanattan örnekleri daha çok görebildiğimiz bir zamandayız; bu beni heyecanlandırıyor" diyor Bilal.

FARKINDALIK YARATMAK

Bilsart'ı kurarken, çıkış noktalarından biri video üreten sanatçılara işlerini gösterebilmeleri için mekan sağlamak üzere destek olmak. "Bunun Türkiye'de büyük bir eksiklik olduğunu şimdiye dek yaptığımız sergilerin ve konuşma etkinliklerinin dinamik temposuyla görmüş olduk. Bu alanda bir farkındalık yarattığımızı düşünüyorum; ne mutlu bize."

Teknolojik gelişmelerin sanat dünyasını destekleyeceğini ve şimdiye göre daha da ön planda olacağını düşünen Bilal'e göre, sanat profesyonelleri ve sanatçılar yeni gelişmelere açık olmalı. "Biz bu konu çerçevesinde video sanatına odaklanarak kâr gütmeyen bir alan açtık. Verdiğimiz desteği daha çok geliştirebileceğimiz üzerine kafa yormaya da devam ediyoruz."

Bilal'e göre, fiziksel ve dijital sergilenmeler, satışlar, üretimler birbiri ile iç içe ilerleyecek. Ancak dijital çağın gelişimlerine adapte olurken sanatın fiziksel olarak varlığını sürdürebilmesi elzem. Diğer yandan, Bilal'e göre alternatif evrenler düşlemek ve bu evrenleri yaratma çabası kaçınılmaz. "Blok zinciri dünyasının etkilerinin sektörel ve demografik olarak çeşitlilik gösterdiğini görüyoruz. Telif hakları, ikincil eser payı ve sanat piyasasının şeffaflığı gibi güncel sanat alanında da işlemeyen mekanizmalar olduğunu çok tartışıyoruz. Düşlediğimiz alternatif evrene blok zinciri teknolojisi üzerinden ulaşma hedefiyle yeni bir proje üzerinde çalışıyoruz.

ONLİNE'A YENİ YATIRIMCILAR

Pandemiyle birlikte onKoleksiyonerlerin iştahının artmasına yol açan online'da eser satışları. "Uzun süredir Instagram üzerinden sanatçı takibi yapılıyordu. Pandemi ile birlikte eserlerin satın alması da aynı kolaylıkla gerçekleşti. Seyahat, yurtdışı tatilleri, fuarların gerçekleşmemesi sebebiyle yapılamayan harcamalar sanata yöneltildi. Evde geçirilen zamanın artması, ev ve yaşam alanlarının güzelleştirilmesi çabaları yeni sanat eserleri satışlarını ciddi ölçüde arttırdı."

Bu bağlamda son dönemde Trendyol'da başlayan eser satışlarına, Hepsi Burada'nın Sanat Burada adlı platformu da eklendi. Yine Shopi go'nun Art sekmesi de yakın zamanda sanatseverlere sunuldu. "2014'te kurulan Art50.net'ten sonra artan online satış platformlarının piyasaya etkilerini önümüzdeki yıllarda gözlemleyeceğiz."