ÇİP’TE IŞIK GÖRÜNDÜ AMA…

Volkan Özsoy / INBUSINESS

Covid-19 salgını, hiç aklımıza gelmeyen birçok şeyi kanıksamamıza neden olduğu gibi, 'çip krizi' denen olguyu da hayatımıza soktu, yokluğunun hem devasa ekonomiler hem de insan yaşamında nasıl etki ettiğini gözler önüne serdi.

Krizde özellikle otomotiv ve elektronik sektörlerinde üretim zincirleri peş peşe koptu. Çip krizinin derinleşmesinde iki etken önemli rol oynadı. İlki tedbirler nedeniyle pandeminin ilk döneminde yaşanan kapsamlı kapanmalardı. İkinci etken ise tüketicilerin ev elektroniğine yoğun talebi oldu. Bir anda tüm dengeleri alt-üst eden bu durum, birçok endüstri kolunda üretimin doğrudan aksamasına neden oldu.

Ancak iyimserler, sosyal medyada 'Pardon, çip krizi yüzünden bulaşıklar yıkanmadı' şeklinde şakalara neden olacak kadar elektronik eşya üretimini aksatan çip krizinde artık sona gelindiğini düşünüyor.

Tabi şimdilik Rusya-Ukrayna arasındaki savaşın çip krizine etkisinin büyük olacağı senaryoları gerçekleşmezse…

Tüm sektörlerde beklenti, krizin 2022 ortasında ya da en geç 2023'ün ilk yarısında sonlanacağı yönünde. Bu beklentinin arkasında pandemi koşullarının hafiflemesinden ziyade çip üreticilerinin son iki yılda yaptıkları yatırımlar yatıyor. Yeni fabrikaların yanı sıra özellikle kapasite artışı yatırımları artık yavaş yavaş devreye girmeye başlıyor. Yarı iletken Endüstrisi Derneği (SIA) ile Boston Consulting Group'un raporu, gelecek 10 yılda yarı iletkenlere yönelik artan talebin karşılanabilmesi için küresel olarak Ar-Ge ve sermaye harcamalarına yaklaşık 3 trilyon dolarlık yatırım yapılması gerektiğini ortaya koyuyor. Ocak ayında Intel'in açıkladığı 20 milyar dolarlık iki yeni çip fabrikası yatırımı ilk adımlardan biri sayılabilir.

Son iki yıldır ihracat rakamlarıyla rekor kıran Türk şirketleri de elbette çip krizinden olumsuz etkilendi. Ancak şirketler bazen 'imece' usulü ellerindeki çipleri paylaşarak bazen stok yönetimi ile bazen de ürün fiyatlarında yaptıkları ayarlamalarla çip krizini bugüne kadar iyi-kötü yönetmeyi başardı.

Sektör temsilcileri bu yılın ortasında çip krizinin hafiflemeye başlamasını bekliyor.
Ancak asıl beklenti artık Türkiye'nin kendi çiplerini üretmesi yönünde. Çip krizinden etkilenen sektörlere ve bu krizle nasıl başa çıktıklarına bir göz atalım...

OTOMOTİV 'YIKILMADIM AYAKTAYIM' DEDİ

Otomotiv sektörü bu krizden etkilenen sektörlerin başında geliyor. Dünya motorlu araçlar pazarı 2020'de 2019'a göre 12,5 milyon adet daha az gerçekleşmişti. 2021'de pazarın büyümesi beklense de bu büyümenin düşük oranda olacağı tahmin ediliyor. Otomotiv Sanayii Derneği (OSD) Yönetim Kurulu Başkanı Haydar Yenigün, yeni yılın sadece tarihi değiştirdiğini, çip krizinde herhangi bir değişikliğin olmadığını söylüyor.

Otomotiv sektörünün hiç olmadığı kadar tedarik sıkıntısı yaşadığına vurgu yapan Yenigün, sektörün daha önce ayda bir yaptığı tedarik toplantılarını artık günlük yapmaya başladığını dile getiriyor. Geçen yıl dünyada 10,3 milyon adet aracın çip krizinden dolayı üretilemediği bilgisini veren Yenigün, "Yılbaşında nedense sektörde bir iyimserlik oldu ama üretim tarafında bir şey değişmedi. Çip krizi devam edecek. Her akşam tedarik zinciri toplantıları yapıyoruz ve her gün farklı bir tablo çıkıyor ortaya. İlk altı ay böyle gidecek. Altıncı aydan sonra bir miktar iyimserliğimiz var. 2023'ün ilk çeyreği sonundan itibaren de hayatın normale dönmesini bekliyoruz" diyor.

KAYIPLAR BU YIL TELAFİ EDİLECEK

Uludağ İhracatçı Birlikleri (UİB) Koordinatör Başkanı Baran Çelik'e göre pandemi nedeniyle araç satışları düşerken, akıllı telefon, tablet, oyun konsolu, akıllı TV ve dizüstü bilgisayar talebinin artması çip krizinin ana nedeni oldu. 2022 ihracat hedeflerini 33 milyar dolar olarak belirlediklerini söyleyen Çelik, "Çip krizi 2021'e damga vurdu. Kayıpları 2022'de te- lafi etmeyi amaçlıyoruz" diyor.

Dünyayı saran çip krizinde uzun vadede yatırımların etkili olacağı öngörülüyor. Pandemiyle geçen bu iki yılda dünya genelinde çok fazla yarı iletken çip yatırımı yapıldığını hatırlatan Çelik, arz çeşitliliği ve bolluğundan dolayı söz konusu krizin 2023'te etkili olmayacağını düşünüyor. Ancak sektör sadece çip kaynaklı krizden değil, küresel çapta birçok başka krizlerle karşı karşıya...

Çelik endişelerini şöyle dile getiriyor: "Çip dışında küresel çapta üretim ve ticaret birçok krizle karşı karşıya. Yarı iletken çip krizi gibi sektörümüzü etkileyen ya da etkilemesi beklenen birçok zorluk var. Konteyner, enerji ve hammadde krizi hatta daha geniş çaplı ve uzun süreli etkileriyle iklim değişikliğinin kapımızda olduğunu söyleyebiliriz."

Tüm bu sorunlara karşı Çelik'in önerisi üretimde yerlileşmek. Pandemi nedeniyle AB'nin tedarik zinciri merkezlerini yakınlaştırma eğiliminde olduğuna dikkat çeken Çelik, "Biz Avrupa pazarına yakınlığımızı ülkemiz için fırsata çevirebiliriz. Bunun için katma değerli üretimin yanında lojistik ağımızı da güçlendirmek ve AB sınırda karbon dü- zenlemesine uygun üretim ve taşıma yapmak büyük önem taşıyor" diyor.

ELEKTRONİKTE BÜYÜK DEĞİŞİM

Çip sıkıntısı nedeniyle otomotivden sonra gözlerin çevrildiği bir başka sektör ise elektronik... Türk Elektronik Sanayicileri Derneği (TESİD) Başkanı Yaman Tunaoğlu 2021'in üretim açısından zor bir yıl olduğunu söylüyor. Çip krizinin en başta otomotiv sektöründen kaynaklandığı düşünülse de takip eden aylarda tüm sektörleri etkilediğini kaydeden Tunaoğlu, "Pandemi sürecinde tablet, televizyon, cep telefonu gibi ürünlere olan talebin arttığı doğru. Ancak buna ek olarak 'dijital dönüşüm' olarak adlandırılan, teknolojiyi, dolayısı ile elektroniği her dikeyin bir şekilde paydaşı yapan ve salgın öncesinde çoktan başlamış olan büyük değişimin etkisinin olduğunu da göz ardı etmemek gerek" diye konuşuyor.

Peki sektör bu süreçte ne gibi önlemler aldı? Talebin arzdan yüksek olması nedeniyle firmaların fiyat ayarlama- ları yaparak bilançolarında büyük hasarlardan korunduklarını ancak nihai tüketicilerin krizi fiyat artışıyla alabildiğine hissettiklerini söylüyor Tunaoğlu. Söz konusu krizin üretim verimliliğinde düşüşe, girdi fiyatlarında yükselişe, bunların sonucu olarak da arz/talep dengesinin bozulup, maliyetlerde artışa neden olup, enflasyonist bir baskı ya- rattığına da dikkat çekiyor.

KAPASİTE ARTIŞLARI ETKİLİ OLACAK

Tunaoğlu, bu yılı ikinci yarısından itibaren bir rahatlama olacağını tahmin ediyor. Bu öngörüsünü de iki temele dayandırıyor: İlki, mevcut çip üreticilerinin hızlı bir şekilde kapasitelerini artırmaları. Çünkü bu yöntemle tedarik, yeni tesis kuruluşlarını beklemeden daha kısa sürede gerçekleşebilecek. İkincisi ise pandemi dönemindeki aksaklıklar nedeniyle yapılamayan üretimlerin 2021'e kayarak, tüm dünyada büyük bir artışa neden olması. Tunaoğlu, 2022'nin ortasından itibaren bu açığın büyük oranda kapanmış olacağını tahmin ediyor.

Bu iyimserliğinin ardından bir de uyarıda bulunuyor: "Bu kriz eninde sonunda bitecek. Ama bu sırada tedarik zincirinde aksamalar kaçınılmaz olacak. Eğer Türkiye bir elektronik üretim üssü haline gelebilirse, yaratacağı iş hacmi nedeni ile çip üreticilerinden kriz durumlarında öncelik talep etme gücüne erişmiş olacak." Halihazırda Batı ve Çin arasında yaşanan ticaret savaşları, Türkiye'nin elektronik sektörü için bir fırsat doğuruyor.

TÜYAD Başkanı Hayrettin Özaydın'ın da dikkat çektiği gibi pandemiden önce başlayan dijitalleşme hamlesi önümüzdeki döneme farklı bir boyut katacak. Zira çip ihtiyacı her geçen gün artıyor. Tedarik zincirindeki kırılma özellikle AB pazarı için Türkiye'yi bir adım öne çıkardı. Bu avantajı kaybetmemek için geleceğin dünyasının DNA'sı çiplerde de yerli üretime geçilmesi büyük önem taşıyor. Sektör temsilcilerinin de ortak beklentisi bu yönde.

15 BİN KİŞİ İŞSİZ KALDI

Çip krizinin en fazla vurduğu iş kollarından biri ise yurt dışından gelen çiplerin nihai yazılımlarını yapan elektronik yazılım sektörü oldu.
Telekomünikasyon-Uydu ve Yayıncılık İş İnsanları Derneği (TUYAD) Başkanı Hayrettin Özaydın, çip krizinin özellikle elektronik sektörünü çok fazla etkilediğini söylüyor. Özaydın, "Çip krizi elektronik sektörünü çok önemli ölçüde etkiledi. Krizin başladığı günden bu yana ev elektronik eşyalarının içindeki kartları dizen 17 fabrikanın sayısı 11'e düştü. Kapanan bu 6 fabrikada yaklaşık 15 binden fazla kişi işsiz kaldı" diyor.

3 TRİLYON DOLARLIK YATIRIM GEREKİYOR

Tasarımı ve üretimi oldukça karmaşık olan yarı iletkenler için yüksek oranda hem Ar-Ge hem de sermaye harcaması gerekiyor. Yarı İletken Endüstrisi Derneği (SIA) ile Boston Consulting Group'un raporu, gelecek 10 yılda yarı iletkenlere yönelik artan talebin karşılanabilmesi için küresel olarak Ar-Ge ve sermaye harcamalarına yaklaşık 3 trilyon dolarlık yatırım yapılması gerekeceğini ortaya koyuyor. Rapora göre, elektronik tasarım otomasyonu, çip tasarımı ve gelişmiş üretim ekipmanları gibi Ar-Ge yoğun faaliyetlerde ABD başı çekerken, Doğu Asya, hükümet teşvikleriyle desteklenen büyük sermaye yatırımlarının yanı sıra sağlam altyapıya ve vasıflı iş gücüne erişim gerektiren yonga imalatında ön plana çıkıyor.