Şirketler çuvaldızı kime batıracak?
Aşı tartışmaları istisnasız tüm dünyanın gündeminde. Haliyle iş dünyası da bu konunun tarafları arasında yer alıyor. Uzmanlar, aşı olmayı reddeden çalışanlar ve işverenler arasında yakın zamanda ciddi sıkıntılar çıkabileceğini söylüyor. İki dozunu tamamlamış çalışan oranı yüzde 80 civarında. Peki işler ters giderse ne olacak? Ofisleri ayırmaktan, iş akdini sonlandırmaya kadar pek çok madde sırada. Şirketlerin kucağı ise gelecek resmi açıklamada…
İpek Alpkökin Olgunsoy / INBUSINESS
Sadece Türkiye'nin değil dünyanın gündeminde de şu sıralar en çok tartışılan konulardan biri Covid-19 aşısı. Farklı kurumların geliştirdiği aşılar hakkındaki görüş ayrılıkları, aşı karşıtlığı, toplum sağlığına yönelik polemikler bir yana dursun, bu konuda hükümetlerin ve iş dünyasının alacağı kararlar da bir o kadar merak konusu. Özellikle Delta varyantı sonrasında global şirketlerin pek çoğunun aşılanma konusunda farklı tutumlar sergilemeye başladığı da bir gerçek. Öyle ki ABD eğlence endüstrisinin devlerinden Walt Disney, temmuzda çalışanları için aşılamayı zorunlu hale getirdi. Facebook İnsan Kaynakları Başkan Yardımcısı Lori Goler bir açıklama yaparak ABD'deki çalışanlarından ofise dönebilmeleri için Covid-19'a karşı aşılanmalarını istedi. Goler, tıbbi nedenlerle aşı yaptıramayan çalışanlar içinse farklı seçenekler oluşturacaklarını vurguladı.
Google'ın Fırsat Eşitliği İstihdam Komisyonu da iş- verenlerin, tıbbi veya dini itirazları nedeniyle aşı olama- yan çalışanlar için alternatif düzenlemeler bulma yükümlülüğünü hatırlatarak, ekiplerinden Covid-19 aşısı olma koşulu talep edebileceklerini söyledi. Türkiye'ye bakacak olur isek henüz resmi bir açıklama yapan şirket yok. Ama bu haberi oluşturmak için soru ilettiğimiz kurumların pek çoğunun sessizliğinden bir yorum yapmak gerekirse, kafaların biraz karışık olduğu ve özellikle devlet yetkililerinin yapacağı yönlendirmeleri bekledikleri yanlış bir çıkarım olmaz.
Çünkü ülkemizde hukuksal açıdan baktığımızda kurumların çalışanlarına aşı olma şartı kuralı getirmesi şu an için zor gözüküyor. Ancak taraflar arasında yaşanacak fikir ayrılıkları sonucunda çalışanların iş akdinin sonlanmasına yol açabilecek hukuksal bir boşluk da yok değil. Çalışanların aşı olma zorunluluğu konusunu hukuksal açıdan değerlendiren Avukat Çiğdem Şelli Dilek, "Şu an itibariyle ülkemizde bu konuya ilişkin herhangi bir kanuni bir düzenleme yapılmamış, konunun güncel olması nedeniyle herhangi bir Yargıtay kararı da bulunmuyor" diyor. İşçinin sağlık hakkının kişinin kendisini ilgilendiren, anayasa ve uluslararası mevzuatlarla koruma altına alınan haklardan olduğunun altını çizen Dilek, anayasa ile bu özel alanın koruma altına alındığını ve müdahale edilemeyeceğini belirtiyor.
AŞI REDDİ ÇIKIŞ NEDENİ OLABİLİR
Çalışan yönünden süreç böyle işlese de işverenin de teşebbüs ve çalıştırma özgürlüğü bulunduğunu unutmamak gerek. Zira bu hak iş akdi feshine kadar gidebilecek bir sürecin kapısını açıyor. "Türk Borçlar Kanunu, İş Kanunu, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve sair mevzuatların çeşitli hükümleri ile işveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğini sağlamak, çalışanların ve müşterilerinin sağlığını korumak amacıyla her türlü tedbiri almakla yükümlü kılınmıştır" diyen Dilek, işçinin özel hayatı ve işverenin çalıştırma özgürlüğünün karşı karşıya gelmesinin yaratacağı sorunlara dikkat çekiyor: "Tüm bu hususları göz önünde bulundurarak işverenin, çalışanlarının ve müşterilerinin sağlığını korumak amacıyla aşı olmayan işçinin iş akdini, tazminatının mutlaka ödenmesi koşulu ile feshedebileceği kanaatindeyiz. Söz konusu feshin 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında iş akdinin geçerli feshi olarak değerlendirilmesi gerekmektedir." Ancak bu feshi geçerli olması için işverenin iyi niyetli davranması, işçinin iş yerindeki pozisyonu, diğer çalışanlarla ve müşterilerle irtibatının da değerlendirilmesi gerekiyor. Tek başına çalışan ve müşterilerle herhangi bir irtibatı bulunmayan bir çalışanın toplum sağlığının gerekçe gösterilerek işten çıkartılması söz konusu değil.
KURUMLARDA AŞI ORANI NE?
Belli ki işin hukuki boyutu önümüzdeki aylarda oldukça tartışma yaratacak bir yöne gitme eğiliminde. Peki, iş dünyası aşılanma konusunda ne düşünüyor?
Yüzde 98 ile yüksek aşı oranına sahip kurumlardan biri olan Asis Elektronik'in İK Direktörü Emek Eraslan, "Şu anda tam zamanlı ofise dönme planımız kısa vadede görünmüyor. Teknokent şirketi olmamız nedeniyle ofiste bulunma politikasını yakından takip ediyoruz. Bu konuda çıkacak bir yasa ile bizler de daha kalıcı politikalar uygulayabileceğiz" diyor.
İkinci doz aşısını yaptıran çalışan oranı yüzde 70'in üzerine çıkan Arzum'un İnsan Kaynakları Genel Müdür Yardımcısı Didem Oral, çalışma düzenlerini salgının seyrine göre her ay gözden geçirdiklerini söylüyor ve ekliyor: "Bu oran yüzde 30 ile yüzde 50 arasında değişiyor."
Aşılanma rakamı yüzde 90'a ulaşan üretici ECE şir- keti tüm ekiplerinin aşılanması hedefiyle faaliyetlerini sürdürenlerden. "Çalışanlarımızın tümünün eylülde aşılanmasını bekliyoruz" diyen ECE Üretim ve Pazarlama Direktörü İbrahim Özdemir, "Şirket çalışanlarımızın yüzde 80'i iki, kalan yüzde 20 ise ilk dozu yaptırdı. Bu grup ikinci doz için tarihlerini bekliyor" diyor.
ÖNLEMLER ALINIYOR
Ancak planlarını şimdiden hazırlayan kurumlar da yok değil. "Aşı olan çalışanlarımızın (yüzde 98) sağlık haklarını koruyabilmek amacı ile bazı tedbirler almak durumundayız. 15 Eylül'e kadar iki doz aşısını tamamlamayan çalışanlar öncelikle yıllık izne çıkarılacak. Sonrasında yasal çerçeve içinde yönetimimiz durumlarını değerlendirecek" diyen Söktaş İnsan Kaynakları Yönetmeni Ayşe Mercan Yağcıoğlu, bundan sonraki süreçte de hibrit sistemde çalışmayı hedeflediklerini anlatıyor.
Türkiye'de TÜRSAB üyesi olması nedeniyle ilk aşılanan meslek gruplarının arasında yer alan Enterprise Türkiye de yüzde 93 oranıyla Covid-19 kapsamındaki aşılarını tamamlamış. Aşı tedirginliği yaşayan çalışanlarına bilgilendirme seminerleri düzenlediklerini anlatan Enterprise Türkiye İnsan Kaynakları Müdürü Sibel Altun, "Enterprise Türkiye olarak; kendi sektörümüzde ilk aşılanan araç kiralama şirketi olduk" diyor.
Bilgilendirme toplantıları ile aşı oranını yükselten bir diğer kurum da Form Düğme. Şu anda çalışanlarının yüzde 90'ının aşılandığını anlatan Form Düğme Kurucu Ortağı Mustafa Oktay, "Aşı olmayan çalışanlarımızın oranı yüzde 20 civarıydı, yapılan bilgilendirici toplantılar sonucunda çalışanlarımızın yüzde 10'u aşılarını yaptırdı. İlerleyen dönemde gerekirse aşı olmayan çalışanlarımızdan her hafta PCR testi isteyeceğiz" diyor.
RESMİ AÇIKLAMA BEKLİYORLAR
Aşılanma oranı yüzde 95 olan L'Occitane'nin Genel Müdürü Pınar Akçam, çalışanlarına yönelik bir aşı yaptırımı uygulamadıklarını ancak bu konuda hükümet tarafından yapılacak bir düzenlemenin yerinde olacağını aktarıyor. Akçam, "Biz aşılanmayı motive ediyor, yaptırmalarına teşvik etmeye çalışıyoruz ancak herhangi bir yaptırım uygulayamıyoruz" diyor.
Resmi kurumlardan gelecek düzenlemelerin beklenmesi gerektiğini düşünen bir diğer kurum da aşı oranı yüzde 65 olan İncehesap.com. Şu anda aşı konusunda bir uygulamalarının olmadığını anlatan İncehesap.com İnsan Kaynakları Müdürü Gökçe Kömeçoğlu, "Eylülden sonra, Sağlık Bakanlığımız ve diğer yetkili kurumlarımızın iş yerleri için belirleyeceği kurallar doğrultusunda çalışmalara başlayacağız" diyor.
Aşılanma oranı ilk dozda yüzde 92, ikinci dozda ise yüzde 79 olan Ulusoy Un da yetkililerden gelecek açıklamaları bekliyor. Kurumun Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Eren Günhan Ulusoy, "Devlet yetkililerinin bu konuyla ilgili açıklamalarını yakından takip ediyoruz, pandemi sürecinin en başından bu yana olduğu gibi bundan sonra da adımlarımızı bu yönde atmaya devam edeceğiz. İzlenecek strateji, devlet yetkililerinin alacağı karara göre şekillenecek" diyor. Akkim Kimya ise eylül sonunda yüzde 100'ü aşılanmış kurumlar arasında yerini alacak. Bu nedenle kurum ek bir önlem almayı düşünmüyor. Akkim Kimya İnsan Kaynakları ve Ortak Hizmetler Direktörü Gökhan Ata Okutan, "İlk doz aşı olma oranı yüzde 99 seviyesinde. İkinci doz aşı oranı ise yüzde 60 seviyelerine ulaştı. Eylül sonuna kadar iki doz aşı olmanın tüm çalışanlarımızda tamamlanacağını öngörüyoruz."
İŞE ALIMDA ŞART OLDU
İşe alımlarda da aşı bundan sonraki süreçlerde etkili olacak. Erin Motor Genel Müdürü Ersin Şahin, "Aşılanma oranımız yüzde 82 civarında. Yeni personel alımlarında ise aşılanmayanları işe almıyoruz. Bizim açımızdan aşı olmazsa olmaz bir tercih durumunda" diyor.
Isıtma sektörünün yerli üreticisi DAXOM'un Genel Müdürü Aydın Çetin de işe alımlarda Şahin ile aynı görüşü paylaşıyor. Çetin, aşılanma oranlarının yüzde 100 olduğunu belirterek: "Yeni iş başvurularında aşılı olanlar önceliğimiz olacak. Aşısızları işe almayacağız" diyor.
KARŞITLIĞA YÖNELİK TOPLANTILAR
Konu sağlık olunca her bireyin kendi bedeni üzerinde söz söyleme hakkını da unutmamak gerekiyor. Zira aşı olmak kadar aşı karşıtlığı da kişisel bir özgürlük alanı. Kurumlar bu konuda da aşı karşıtı çalışanlarına yönelik bilgilendirme toplantıları düzenlemeye başlamış.
"Aşı olmayan çalışanlarımız ile şirket doktorumuzu bir araya getirerek akıl- larındaki soru işaretlerini gidermeye çalışıyoruz" diyen ODE Yalıtım İnsan Kay- nakları Müdürü Gizem Özgüney, "Bu zamana kadar çalışanlarımızın yüzde 74'ü aşı oldu. Aşı karşıtı olan çalışanlarımız ile onların yöneticilerinin ve İK ekibinin katıldığı görüşmeler gerçekleştiriyor, aşının önemini vurguluyoruz" diyor. Şirket içi bilgilendirme duyuruları ile çalışanlarına aşı olmanın önemini ve konunun hassasiyetini aktardıklarını dile getiren Özgüney, "Bu yaklaşımımız ile aşılanma oranını mümkün olduğunca artırmayı hedefliyoruz" diyor.
24 Saatte İş'in Kurucu Ortağı Gizem Yasa da kurumların tüm çalışanlarına olan sorumluluk duygusuna dikkat çekiyor. Yasa, "Şu ana kadar çalışanlarımızın yüzde 85'i aşı oldu. Aşılanmayan çalışanların yüzde 10'u şehir dışında ve tama- men evden çalışıyor. Dolayısıyla, aşılanmama kararının ofisteki diğer çalışanlara bir yansıması yok" diyor. Aşı olmama kararına da değinen Yasa, "Aşılanmama kararına saygımız var fakat herkesin sağlığını ve güvenliğini düşünmek ve gözetmek zorundayız. Bu anlamda herkese karşı eşit sorumluluk duygusu ve hassasiyete olmak için çabalıyoruz."
SİNEM CESUR - ORKA HOLDİNG İK DİREKTÖRÜ: OFİSLER AYRILABİLİR
Orka Holding merkez ve mağazalarımızda toplam 1'inci doz aşı oranımız yüzde 94, 3 (Türkiye yüzde 69,79), 2'nci doz aşı oranımız yüzde 68,8 (Türkiye yüzde 51,25). Şirketimizde günlük HES kodu sorgulama, aşı takvimi takibi, antikor ölçümü gibi birçok verileri düzenli olarak sağlıyoruz. Aşı olmayan ve risk teşkil eden kişiler için bu verileri çok sıkı takip ediyoruz. Mevcut durumda
aşı olmayan ekip arkadaşlarımızın yüzdesi ve dağılımı çok küçük bir grubu göstermiş olsa da, önceliğimiz ayrıştırmadan diğer çalışan arkadaşlarımız ile temasını maksimum ölçüde azaltmak oldu. Ülke genelinde uygulanması planlanan süreçleri bizler de uygulamak zorunda kalabiliriz. Evden çalışmaya geçmek en kolay ve hızlı çözümdür ancak aşı olan kişilerin de haklarına saygılı davranmak adına ofis ayrıştırması, iletişimin tamamen dijitalle dönmesi gibi süreçler dahil olacak.
EMRE TUNA - FARMASİ YÖNETİM KURULU ÜYESİ: FARMASİ'NİN YÜZDE 100'Ü AŞILI
Bu sürece ekstra hassasiyet göstererek, her hafta cuma günü özel sağlık ekiplerini şirketimize getirerek aşılama işlemimizi gerçekleştirdik. Şu anda Farmasi ailesinde çalışanlarımızın yüzde 100'ü aşılarını tamamladı. Tam zamanlı olarak çalışıyoruz. Sosyal mesafeye uygun bir çalışma ortamımız var. Havalandırmalardan günlük çalışma saatleri boyunca sürekli olarak ozon geçiriliyor; gece boyunca ise UV'ler açık şekilde havalandırılma devam ediyor.