YENİ EKONOMİK DENKLEMDE SİSTEM İÇİNDE KALABİLMEK

Ahmet Akyıldız - Ekonomik Araştırmalar Uzmanı Yatırım Finansmanı

Rusya ile eski bir Sovyetler Birliği ülkesi olan Ukrayna'nın arasındaki gerilimin kökenleri 2014'te başlamış, Kiev'de iktidara gelen Viktor Yanukoviç'in AB Ortaklık Anlaşması'nı askıya alması ise derin krizin başlangıcına yol açmıştı.

Sekiz yıldır iki ülke arasında devam eden kriz Kiev yönetiminin Avrupa Birliği (AB) ile yakınlaşması, bununla birlikte ABD'nin doğu kanadında NATO üzerinden Rusya'yı sıkıştırma hamlesi bütün dengeleri alt üst etmişti. Yaşanan olayların ardından Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin bir basın toplantısı düzenleyerek yaşananların Rusya'nın geleceğini tehlikeye atacağını tüm dünyaya duyurarak Ukrayna'ya savaş açıldığını beyan etmişti. Bu adım sonrasında çelik, kömür ve tahıl deposu olarak adlandırabileceğimiz Odessa, Herson, Lugansk, Nikolayev, Harkov ve Donetsk gibi doğu sınırında bulunan bölgelere saldırılmış, global piyasalar şimdiye kadar yaşamadığı bir fiyat baskısıyla yüzleşmişti.

Akrabalık ilişkisi düzeyinde aynı kültür ve kökene sahip iki ülke arasında yaşanmaya devam eden savaşın Rusya tarafından istenildiği düzeyde ilerleyemediğini görüyoruz. Batılı ülkelerin yaptırım kartını devreye alarak Rus ekonomisini felce uğratma isteği küresel büyümenin önüne koyulan sert bir duvar. Şimdiye kadar ağırlıklı olarak, Rus oligarklar üzerinden sıkıştırma politikası yürüten ABD'nin ve AB'nin bu sefer topyekun bir ekonomi savaşına girmesi Kremlin'in bekle- mediği bir hareketti. Özellikle yaptırımlarda enerji sektörünün kapsam dışı kalması, lojistik sektörüne dokunulmaması gibi argümanlar yapılan askeri harekatın da alt yapısını oluşturuyordu. Yaptırımların ana unsurlarına baktığımızda, gelir kısıtlama ve uzun vadeli kapasite azaltma üzerine yoğunlaştırdığını görüyoruz.

YAPTIRIM BOLLUĞU

Yaptırımın boyutunun ne denli sert olduğu- nu anlamak açısından farklı sektörler üzerinden örnekler vermekte fayda var. BBC, AA, NYT, DW, Independent, RAI gibi farklı ajanslar üzerinden derlemeye çalıştığım yaptırım listesi neredeyse 14 sayfayı buluyor.

BP Rus petrol şirketi Rosneft ile ortaklığına son vermiş durumda. Shell, Rusya'nın Sakhalin Adası'ndaki enerji girişimlerindeki hisselerini elden çıkarma kararı aldı. Norveç petrol ve doğalgaz şirketi Equinor ve Amerikan ExxonMobil Rusya'dan çıkıyor. İtalyan ENİ şirketi de Rusya'yı Türkiye'ye bağlayan Mavi Akım boru hattındaki yüzde 50 hissesini satışa çıkardı. Almanya Kuzey Akım 2 gaz hattının onay sürecini dondurdu. ABD de yaptırımların en ağır kararların bir tanesi olarak Rusya ile ticareti tamamen yasakladı. İngiltere beş Rus bankasının ve üç Rus milyarderin ülkedeki varlıklarını dondurdu. AB, ABD, İngiltere, Almanya, Fransa, İtalya ve Kanada bazı Rus bankalarının uluslararası para transferi sağlayan SWIFT sisteminden çıkarılması yönünde karar aldı... Daha yüzlerce yaptırım ve şirketin Ruya'da faaliyetini durdurma kararı verildi.Bir ülkenin neredeyse dünya ile bağlantısını koparma noktasına gelen yıkıcı yaptırım kararlarının etkilerini gözlemlemeye başladık.

ŞİMDİ NE OLACAK?

Küresel enerji oyununda kartlarının dağıtımında yeni bir pencere açılması mümkün duruyor. Özellikle gaz dağıtım noktasında Türkiye'nin önünde güçlü fırsatlar söz konusu. Birbirleriyle siyasi rekabetten ticaretin kaldıracını ve amacını unutan İsrail-Birleşik Arap Emirlikleri-Mısır-Yunanistan-Türkiye artık yeniden aynı masaya oturdu. İsrail Cumhurbaşkanı Herzog'un Türkiye ziyareti, Hollanda Başbakanı Rutte'nin ziyareti, Almanya'nın tam kadro yaptığı Türkiye çıkarması önemli hamleler. Özellikle lojistik üssü olma noktamızdan buradan önemli kazanımlar elde edeceğimiz muhakkak.

Doğu Akdeniz'de enerji konusunda ibre artık Türkiye'nin yönünde. Bununla birlikte yükselen ve yükselmeye de devam edecek enerji maliyetlerinin önümüzdeki iki senenin en önemli global sorunu olacağının altını çizmemiz gerekiyor. Rusya'nın oluşturacağı küresel boşluğu kapatmak için İran-Çin-ABD arasında yaşanacak bilek güreşinde şimdilik en güçlü aday Orta Doğu'nun gazına ve petrolüne sahip ülkeler. Özellikle yüksek brent fiyatları sayesinde BAE başta olmak üzere Arap Birliği'nin gerginlikten bir hayli memnun olduğunu belirtmem lazım.

KIBRIS SÜRPRİZİ YAŞANABİLİR

Kıbrıs konusunda beklenmedik gelişmeleri de duymamız kimseleri şaşırtmamalı. SOCAR başta olmak üzere Akdeniz gazının Kıbrıs-Türkiye üzerinden AB'ye iletilmesi için bazı siyasi yapı taşlarının yeniden dizayn edilmesi şart. Bunun yanında Ukrayna'nın en azından önümüzdeki 18 aylık dönemde tarımsal ihracatını sağlıklı şekilde gerçekleştiremeyecek olması emtialar üzerinde stres katsayısını fazlasıyla arttıracak argümanlardan. Rusya'nın yeraltı varlıklarını çıkarmada önümüzdeki dönemde yaşayabileceği güçlükler özellikle teknolojik alt yapının gelişmesine ket vuracak drumlardan bir tanesi.

2022 yılı ikinci çeyrek döneminde çip üretiminden araç üretimi- ne kadar önemli sektörler de duraksama yahut üretimin tamamen durması olası duruyor. İktisadi denklemde önemli bir ülkeyi sistem dışına çıkarıp hızlı ve etkin çözümlerin oluşabileceğini beklemek hayalden başka bir şey değil. Tüm bu yaşananlar global ekonomilere enflasyonist ortam olarak geri dönecektir.

Varlık fonları başta olmak üzere, emeklilik fonları dahil tüm birikim sermayelerinde gerileme altın fiyatlarında baskılamayı sürdürecek unsurlardan. Birikimlerinin gün ve gün eridiği bir ortamda Rus halkının mevcut iktidarı sorgulamaya başlaması ve bunun neticesinde oluşabilecek siyasi değişikler belirsizliği daha da artıracak etkenlerden biri. Bunun enerji maliyetlerine etkisini düşünmek dahi istemiyorum, en kısa zamanda çözümün masaya koyularak yeniden dingin döneme girilmesi mecbur gözüküyor.

TARIM FİYATLARI RİSKİ ARTIYOR

Beni asıl korkutan durum daha önce de onlar- ca defa uyardığımız tarımsal girdi maliyetlerinin yükselmesi ve sürecin sistematik riske evrilmesi. ABD Merkez Bankası'nın ABD'yi kurtarmak adına faiz artırımlarına başladığı bu dönem de Rusya-Ukrayna gerginliğinin tuz biber olarak sahaya serpilmesi riski en az iki kat arttırmış durumda. Her gerginlik döneminde gördüğümüz tarımsal ürün fiyatlarının üç kat hızla yükselmesi durumu, enflasyonun derinleşmesiyle daha da bilinmez bir hale çevrildi. Buğday, arpa ve mısır gibi ürünlerin fiyatlarının daha da artmasını fiyatlıyoruz. Savaş ve alınan karşılıklı kısıtlayıcı önlemler dolayısıyla tedarik zincirinde ciddi kırılmalar yaşanması da beklentiler arasında yer alıyor. Haliyle Afrika başta olmak üzere açlığın ve fakirliğin boyutları bambaşka bir seviyeye evrilebilir. Kremlin'de alınan bir karar Gabon kırsalında bir çocuğun ulaşacağı ekmeği engelliyor. Mesele artık demokrasi ve ambargonun çok ötesinde.