1,2 milyar metrekarede sanayi
Belce Örü / INBUSINESS
Hükümet 2017 yılında Anadolu'da sanayinin daha da gelişmesi için düğmeye bastığında hedef, 2023 sonuna kadar 65 yeni Organize Sanayi Bölgesi (OSB) kurmak idi. Geldiğimiz noktada bu hedefin yakalandığını görmek gerçekten sevindirici. Zira Anadolu'nun üretim çarkı olan ülke genelindeki 393 OSB, bugün 2,5 milyonu aşkın kişiyi istihdam ediyor. Bu sene 10 OSB'de anaokulu açılması da sanayideki kadın istihdamı açısından önemli bir nokta.
Tabii bir de ülke ekonomisine olan yadsınamaz katkı var. Ama dikkat çeken detay son dönemde şirketlerin OSB'lere olan ilgisi. Zira parsel payında geçen yıla göre yüzde 10'u aşkın bir artış söz konusu. OSBÜK Başkanı Memiş Kütükcü'nün ifadesiyle "Türkiye'de OSB olmayan il kalmadı." 393 OSB'nin 273'ü şu anda işletmede, diğer OSB'ler ise yakın zamanda devreye alınacak. Kütükcü, "Ülkemizdeki OSB'lerin 98'i Marmara, 64'ü Karadeniz, 66'sı İç Anadolu, 61'i Ege, 44'ü Akdeniz, 28'i Doğu Anadolu, 32'si Güneydoğu Anadolu bölgemizde. Toplam yüzölçümü 1 milyar 200 milyon metrekare civarında. 67 bin fabrikamız üretim yapıyor" diyor.
Yerli sanayi ve teknoloji geliştikçe OSB'ler için gereken arazi ve altyapı ihtiyacı da artıyor. Bu nedenle şu anda OSB'lerde kamulaştırma faaliyetleri devam ediyor. Sadece geçen sene 16 yeni OSB faaliyete geçti. Memiş Kütükcü, OSB'lerimizde üretim yapan fabrika sayımızın 67 binin üzerine çıktığını söylüyor ve şöyle devam ediyor: "Buralardaki istihdam 2,5 milyona, ihracat 65 milyar dolara, ihracat yapan firma sayısı 10 bine ulaştı. Ayrıca Türkiye'de sanayide yaklaşık 5 milyon insan çalışıyor. Bunun 2,5 milyonu, yani ya- rısı da OSB'lerimizde istihdam ediliyor. "
Organize sanayi bölgelerine yatırımcı ilgisinin artarak devam ettiğinin altını çizen Kütükcü, "Türkiye'de nereye yatırım yapılır?" sorusunun net cevabının "OSB'ler" olduğunu ifade ediyor. "Bu yerli yatırımcılarımız için de böyle, yabancı yatırımcılar için de böyle." Türkiye'nin her noktasından yeni OSB kurulumu OSB'lerde talep edilen arsalar büyüdüğü için daha büyük sanayi alanlarının oluşturulması şart. Kütükcü de "Biz de sanayi alanlarında bu ihtiyacı karşılamak için çalışıyoruz. Teşvik avantajları, modern sanayi alt yapısı sağlaması, ölçek ekonomisi oluşturması, malzeme ve enerji kullanım verimliliği, sektörel etkileşime olanak tanıması gibi iş insanlarına sağladığı pek çok avantaj nedeniyle Türkiye sanayisinin dinamosu görevi üstlenmeye devam ediyor. Organize sanayi bölgelerimiz, yeni kalkınma hamleleri için büyük fırsat" değerlendirmesinde bulunuyor.
Aynı zamanda bu alanların değişen koşulları ve çevre standartlarına uyumlu olması için yenilenebilir enerji, atık su kullanımı gibi alanlarda da çalışmalar sürüyor. INBUSINESS olarak görüştüğümüz temsilciler yerli ve yabancı şirketlerin OSB'lere yoğun ilgisinin devam ettiğini dolayısıyla saha genişleme aktivitelerini devam ettiklerini söylerken üzerinde durdukları diğer konular ise sürdürülebilirlik faaliyetleri ve bölgede lojistiğin önemi oldu. Çift yönlü bir avantajdan bahsedilen bu denklemde yeni inşa edilen demiryolu ve karayolları OSB'lerdeki ticaret hacmini artırırken OSB'lerin sayısının artması da mevcut ulaşım güzergahlarının daha hareketlenmesine imkan tanıyor. Öte yandan özellikle de Marmara Bölgesi'nde yer alan OSB'ler istihdamda ara eleman açığına vurgu yapıyor.
Katma değerli üretime destek
Çatısı altındaki üretim merkezleri ile istihdam fabrikası gibi bir görev üstlenen OSB'ler aynı zamanda da bulunduğu bölge ekonomisinin de can damarı halinde. Bursa'nın en genç OSB'lerinden olan KAYAPA da genç olmasına rağmen bu görevi kısa sürede üstlenmiş durumda. 2019'da OSB statüsü kazanan bölgeye firmaların ilgisi de artıyor. Yüzde 80 doluluk oranına ulaşan alanda faaliyet gösteren 177 şirket, ülke ekonomisine 700 milyon dolarlık ihracat geliri sağlıyor.
KAYAPA OSB Başkanı Yalçın Toy, 2023'ün ilk altı ayında geçen yılın aynı dönemiyle karşılaştırıldığında üretime geçen firma ve dolu parsel sayısında yüzde 10'un üzerinde artış olduğunu aktarıyor. Toy, KAYAPA OSB hakkında şu bilgileri paylaşıyor: "Otomotiv yan sanayi ve makine sektörlerindeki firmaların ağırlıkta olduğu OSB'miz 10 binin üzerinde istihdam sağlıyor. Bunların Ar-Ge ve tasarım merkezleri de bölgemizde yer alıyor. Sanayicilerimiz tasarıma ve katma değeri yüksek ürünlere ağırlık veriyor. Dünya devlerine hizmet veren firmalara ev sahipliği yapıyoruz."
Yüzde 97 dolulukla hizmet
Altyapısını tamamlayan ve yüzde 97 doluluk oranıyla hizmette olan Bursa'nın bir diğer OSB'si Nilüfer Organize Sanayi Bölgesi de ağırlıklı olarak otomotiv, metal ve makine yan sanayisindeki 320 firmaya bir araya getiriyor. Başkan Erol Gülmez, sektörel gözlemerini aktarırken bazı risklere vurgu yapıyor. Bunlardan ilki finansmana erişim güçlüğü. Gülmez, ham madde, enerji, işçi maliyetlerindeki artışlar dikkate alındığında üretici ve sanayicilerin finansman probleminin olmaması gerektiğini söylüyor. Bir diğer dikkat çektiği nokta ise sanayide yaşanan nitelikli eleman eksikliği. Gülmez, "Fabrikaların hemen hepsinde mesleği bilen ara eleman bulamama sorunu vardı" diyor.
2030'da 50 milyon metrekare
1969'da kurulduğunda 1 milyon metrekare olan Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi bugün sahip olduğu 34 milyon metrekare alan ile Türkiye'nin en büyük OSB'si. Eskişehir sanayinin yüzde 80'i burada üretim yapıyor. 2023'ün ilk yedi ayında 31 yeni yatırımcıya 450 bin metrekarelik alanın tesis edildiğini aktaran Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi Başkanı Nadir Küpeli şu bilgileri aktarıyor: "Şu anda farklı sektörlerde faaliyet gösteren 888 işletmemizde 48 bin 500 kişiyi istihdam ediyoruz. 2025'teki hedefimiz firma sayımızı bine, istihdamımızı ise 55 bine çıkarmak." Hedef ve rakamlardan anlaşıldığı üzere Eskişehir OSB'ye son dönemde yoğun bir yatırımcı ilgisi var. Küpeli, hızla artan yatırımcı talebini karşılayabilmek için çok uzun süredir üç ayrı rezerv alanı üzerinden kamulaştırma ve yasal izinler üzerinde çalıştıklarını belirtiyor. "Bunlardan ilki olan ve mevcut OSB alanlarına komşu 2,5 milyon metrekarelik alanın yasal izin süreçleri tamamlandı" diyor ve devam ediyor: "Hasanbey ve Kalkanlı OSB'ler de yakın zamanda hizmete girecek. Hedefimiz 2030'a kadar 50 milyon metrekareye ulaşmak."
20 milyar dolar ihracat
Tekstilden gıdaya, kimyadan plastiğe, metalden geri dönüşüme birçok sektörden bin 240 firmayı bünyesinde barındıran Gaziantep OSB, 250 bin kişiyi istihdam ediyor. Başkan Cengiz Şimşek, bu yılın ilk altı ayında faaliyete geçen firma sayının 48'e ulaştığını söylüyor. "Altıncı OSB'nin de faaliyete geçmesi ile birlikte hedefimiz istihdamı 250 binden 350 bine, ihracatı ise 11 milyar dolardan 20 milyar dolara çıkarmak" diyor ve ekliyor: "11 milyon metrekare alan üzerine kurulacak son OSB'nin kamulaştırma çalışmalarını yıl sonuna kadar tamamlayarak yatırımcılarımıza tahsis edeceğiz."
Şimşek, mevcut su kaynaklarının yetersiz kalması dolayısıyla devreye aldıkları Su İsale Hattı projesi ile ilgili de bilgi veriyor: "55 kilometre uzunluğundaki Fırat-GAOSB arası yapılacak olan Su İsale Hattı Projesi ile günlük 120 bin metreküp su ihtiyacı karşılanacak."
Dünya Bankası finansmanlı proje
Marmara Bölgesi'nin en büyük OSB'lerinden Balıkesir OSB (BALOSB) bugün 161 fabrikası ile yaklaşık 17 bin kişiye istihdam sağlıyor. Başkan Vekili Hüseyin Bekki; "Ulaşım fırsatlarıyla birlikte yatırımlar için uygun arazi varlığı, işletmelere ciddi avantajlar sunan bölgesel teşvik ve desteklerle OSB'ler tüm sektörlerdeki yatırımcıların ilgisini çekiyor." Üç etap halinde planlanan genişleme alanları tahsis edildiğinde beş ila sekiz yıl içerisinde 40 bin kişinin çalıştığı Türkiye'nin örnek OSB'leri içerisindeki yerlerini hızla alacaklarını anlatan Bekki; "Yaklaşık 30 bin metrekarelik alan üzerinde depo, antrepo ve gümrük müşavirlik alanları ve tamamlayıcı tesislerle kurulacak olan Balıkesir Gümrük Müdürlüğü, Gökköy Lojistik Merkezi'nin etkinliğini ve demiryolu kullanımını da arttıracaktır."
BALOSB aynı zamanda sürdürülebilirlik alanındaki çalışmalarıyla da öne çıkıyor. Altyapı ve Atıksu arıtma tesisindeki suyun geri kazanılması ile çamur bertarafı üzerine projeleri T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı koordinasyonunda yürütülüyor aynı zamanda Dünya Bankası tarafından da finanse ediliyor. 2023 yılı hedefleri arasında yer alan Yeşil OSB sertifikası alma yolunda bu projeler BALOSB'nin elini güçlendiriyor.
Yenilenebilir enerjiye yatırım
Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu (OSBÜK) Başkanı Memiş Kütükcü ise OSB'lerin yeşil dönüşüm sürecindeki yerine dikkat çekiyor. "Bu noktada son yıllarda çok büyük mesafeler de aldık" diyen Kütükcü, enerji yatırımlarına dikkat çekiyor. "Özellikle yeşil dönüşüm sürecinin önemli bir parametresi olan yenilenebilir enerjide de önemli mesafeler aldık. Şu anda OSB'lerimizdeki yenilenebilir enerji santrallerinin kapasitesi 2 bin 446 MW'ı GES olmak üzere toplam 3 bin 691 MW'a ulaştı."
Kütükcü'nün bahsettiği değişimdeki en önemli adım nisan ayında yürürlüğe giren OSB kanununa 'Yeşil OSB' tanımının eklenmesi oldu. Düzenleme ile birlikte organize sanayi bölgelerimizin karbon emisyonunu düşürmek ve Yeşil OSB kriterlerini sağlamak amacıyla hazırlayacakları projeler, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından öncelikli olarak değerlendirilecek. Aynı zamanda bankalarla imzalanan iş birliği protokolleri ile OSB'lere finansman desteği de sunulmaya başlandı. Memiş Kütükcü, Şekerbank ile imzalanan protokolle tüm sanayicilerin hem üretimlerinin hem de ihracat gücünün uygun koşullarda destekleneceğinin altını çiziyor. Kütükcü ayrıca ilk defa ihracat yapacak OSB sanayicilerine de finansman desteği sağlanacağını ifade ediyor.
Depremden sonra…
Depremin ardından yapılan analizlerde bölgedeki 34 OSB'nin yedisinde kısmi altyapı hasarı tespit edildi. Ayrıca ağır ve orta hasarlı 5 bin 600 tesis bulunuyor. Adıyaman, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya'daki 23 OSB, diğer bölgelerdeki 74 OSB ile eşleştirildi. Bu illerde yapılacak yeni yatırımları teşvik etmek için Cazibe Merkezleri Programı oluşturuldu ve OSB'ler bu programa dahil edildi. Ayrıca Hatay'ın Belen ve İskenderun ilçelerinde iki, Kahramanmaraş Elbistan ve Dulkadiroğlu'nda iki, Gaziantep Nizip'te üç, Oğuzeli'nde iki, Araban'da iki alan olmak üzere 11 yeni yer sanayi sahası ilan edildi. Daha önceden duyurulan yedi sanayi alanıyla birlikte, bugüne kadar toplam 3 bin 830 hektar büyüklüğünde arazi sanayi sahası olarak seçildi.
Nisanda yeni düzenleme
Nisan 2023'de yayımlanarak yürürlüğe giren son OSB kanunu sanayi bölgelerinin pek çok önemli ihtiyacına ve talebine cevap verecek bir içeriğe sahip. OSB'lerde yer alacak olan şirketler için uzun süren yer seçimi işlemlerinde süreç kısaltılarak, sanayicilerin ortak altyapı ve arıtma gibi imkanlara erişimi kolaylaştı. OSB'lere ilk defa ön tahsis uygulaması getirilirken; yatırım yapmayı taahhüt eden parsel maliklerine, kamulaştırma yapılmadan seçilen alanda OSB tarafından yer verilme imkanı sunuldu. Aynı zamanda OSB'lerde yer alan sanayiciler, tesislerini üretim amaçlı olmak üzere bir veya birden fazla şekilde kiralayabilecekler.