İhracatta yükselen değer...
Prof. Dr. Kerem Alkin, Dr. Metin Gürler / INBUSINESS
Geçen yıl aralık ayında 17 milyar 847 milyon dolar ile kırılan 'en yüksek aylık ihracat' rekoru Nisan 2021'de tarihe karıştı... TİM'in verilerine göre nisan ayında Türk ihracatçıları 18 milyar 985 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirdi. Bu rekorla birlikte 150 ülkeye yapılan ihracat rakamları arttı. Türkiye'nin en çok ihracat yaptığı üç ülke ise sırasıyla; 1 milyar 670 milyon dolar ile Almanya, 1 milyar 240 milyon dolar ile ABD ve 1 milyar 6 milyon dolar ile Birleşik Krallık oldu.
Pandemi döneminde Türk ihracatçısının çevik bir yönetim anlayışıyla ön plana çıktığı aşikar. Arka arkaya dört aydır ihracat rekorlarının gelmesi de bunun bir göstergesi. Hedef yıllık 200 milyar dolarlık ihracat rakamına ulaşmak. Elbette kolay bir hedef değil özellikle Avrupa Birliği'nin Yeşil Mutabakat'ı bu konuda önemli bir dönüm noktası olarak görülüyor. Sürdürülebilir kaynaklardan üretilecek ürünlerin ön plana çıkacağı yeni bir dönem ihracatçıları bekliyor. Bu konu aynı zamanda önemli fırsatları da içinde barındırıyor. Yenilenebilir enerji alanındaki kullanımın artması gibi önemli faktörler ihracatçıların elini kuvvetlendirecek,hızla yeni duruma uyum sağlayabilecek şartları oluşturuyor.
YÜKSELEN DEĞER
Covid-19'a rağmen Türk ihracatçısının hız kesmediği önemli alanlardan biri de tarım ürünleri oldu. TradeMap verilerine göre 2019'da 171,1 milyar dolarlık ihracatın yüzde 13,5'ine denk gelen yaklaşık 23,03 milyar dolarlık kısmı tarımda yapıldı. 2020 pandemi döneminde ise 169,5 milyar dolarlık ihracatın yüzde 15,4'üne denk gelen yaklaşık 26,07 milyar dolarlık kısmı tarım sektöründe gerçekleşti.
Böylece Türkiye tarım sektöründe en yüksek ihracatı 2020'de yaptı. Tarım sektörünün toplam ihracata en yüksek katkısı ise yüzde 15,4 ile yine pandemi döneminde gerçekleşti. Sektörün toplam ihracata katkısı inişli çıkışlı bir seyir izlese de katkının ortalama yüzde 10-16 aralığında olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle pandemi döneminde toplam ihracattaki düşüşe rağmen tarım
sektöründeki performans artışı dikkat çekiyor. Bu da Türkiye'nin tarım sektöründe sadece kendini değil dünyanın diğer ülkelerini de beslediğinin en önemli göstergelerinden biri olarak çıkıyor karşımıza.
2021 HIZLI BAŞLADI
2021'in ilk çeyreğinde de tarım ihracatındaki artışın devam ettiği görülüyor. 2020 Ocak-Mart döneminde 6,01 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirirken, 2021'in aynı dönemi sektörün ihracatı yüzde 10,1 artarak, 6,62 milyar dolar oldu. Alt sektördeki kırılıma bakıldığında ise, bitkisel ürünler grubunda ihracat 2021'de bir önceki döneme göre yüzde 8,3 artış gösterdi ve 4,43 milyar dolara yükseldi. Ağaç ve orman ürünleri grubunda yüzde 14,5'lik artışla rakam 1,52 milyar dolara çıktı. Hayvansal ürünler grubunda ise geçen yıla göre yüzde 12,3 artış gösteren ihracat rakamı 674,2 milyon dolara yükseldi.
Sektörü oluşturan on alt segmentte 2021 Ocak-Mart döneminde en çok ihracat 2,02 milyar dolar ile 'Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri' sektöründe gerçekleşti. Onu 1,52 milyar dolar ile 'Mobilya, Kağıt ve Orman Ürünleri', 774,8 milyon dolar ile 'Yaş Meyve ve Sebze' sektörü izledi. İhracat performansı 2021 Ocak-Mart döneminde geçen yılın aynı dönemine göre en çok artan alt sektör ise yüzde 26,2'lik artışla 'Süs Bitkileri ve Mamulleri' olurken, onu ihracatın yüzde 21,7 arttığı 'Yaş Meyve ve Sebze' sektörü izledi.
MEVCUT PAZARLAR
Tarım sektöründe 2021 Ocak-Mart döneminde en çok ihracat 801,5 milyon dolar ile Irak'a gerçekleştirilirken, bu ülkeyi 462,9 milyon dolarla Almanya ile 366,9 milyon dolarlık ihracın yapıldığı Rusya izliyor. Hem 2020 hem de 2021 Ocak-Mart döneminde tarım sektöründe en çok ihracat yapılan ilk beş ülke aynı kalırken, 2020'de sıralamada yer alan Suudi Arabistan ve Fransa'nın 2021'de ilk on ülke içinde yer almadığı ve yerlerini Suriye ve Libya'ya bıraktığı görülüyor. Türkiye'nin siyasi sorun yaşadığı ülkelerde ihracat performansı düşerken Türk
ihracatçılar tarım sektöründe alternatif pazarlara yönelmeyi başarıyor. Her iki yılda da listede yer alan Irak, Almanya, Rusya, ABD, İtalya, Birleşik Krallık, Hollanda ve İsrail arasında tarım sektöründe ihracat performansı en çok artan ülke yüzde 27,9 artış sağlanan Rusya olurken, onu yüzde 19,9'la İtalya ve yüzde 16,1 artışla ABD izliyor.
REKABETİN ANAHTARI
Toplam ithalatı yüksek ve tarım sektöründe en çok ithalat yapan ülkeler Türk ihracatçıları için önemli hedef pazarlar olarak öne çıkıyor. Mevcut ihracatın yapıldığı pazarlardaki payların korunarak canlı ve hareketli olan yeni hedef pazarların tespit edilmesi gerekiyor. Üstelik yeni pazarlara açılma hem portföy çeşitlenmesini sağlayarak riski dağıtacak hem de Türk ihracatçıların aynı pazarlarda fiyat kırarak birbiriyle rekabetini önleyecek bir etken. Halihazırda yaşanan bu durumun ihracatın birim değerini düşürdüğü de bilinen bir gerçek.
PANDEMİ İTHALATI ARTIRDI
Tarım sektörüne ithalat (talep) penceresinden bakıldığında ABD, Çin ve Almanya'nın başı çektiği görülüyor. Nitekim 2019'da küresel ithalat 2,151 trilyon dolar olurken ABD 252,6, Çin 192,6 Almanya ise 135,4 milyar dolarlık ithalat gerçekleştirdi. 2021'de de durum pek farklı değil. Ancak pencereyi biraz daraltarak 31 ülkenin açıklanan verileriyle yaptığımız araştırmada Türk ihracatçılar için yeni pazarların ilk ipuçları da çıkıyor. Gelin rakamlara bir göz atalım... TradeMap ve bazı ülkelerin kendi resmi verilerine göre 2021'de 31 ülke toplamında 2020'de (verisi belli olan aylar için) 116,3 milyar dolarlık tarım ürünü ithalatı yaptı. 2021'in aynı dönemi için bakıldığında rakamın 124,5 milyar dolara çıktı. Aşılanmaya rağmen pandeminin ağırlığının daha da hissedildiği 2021'de ülkelerin tarımsal ürünlerin talebinde artış olduğu görülüyor.
Çin, 2020 Ocak-Şubat döneminde 26,7 milyar dolarlık tarımsal ürün ithalatı yaparken, bu yıl aynı dönemde yüzde 20,2 artış sağlayarak 32,1 milyar dolarlık ithalat yaptı. Çin, 2021'de küresel tarımsal ithalatın yüzde 25,8'ini tek başına yaptı. İkinci sıradaki ABD ise geçen yılın ilk iki ayında 25,5 milyar dolarlık ithalatına karşılık bu yıl yüzde 3,1 artışla 26,3 milyar dolarlık tarımsal ürün ithal etti. 2021'de tarım sektörü ithalat performansını 2020'nin aynı dönemine göre en çok artıran ülkeler ise Vietnam (yüzde 56,5), Tayvan (yüzde 39), Madagaskar (yüzde 22,3), Hindistan (yüzde 21,8) ve Endonezya (yüzde 21,4) oldu. Tarım ürünleri ithalatını artıran bu ülkeler potansiyel pazarlar olarak dikkat çekiyor.
REKABETÇİ ÜRÜNLERDE KUVVETLİYİZ
Türkiye'nin tarım sektörü ihracatında ön plana çıkan üç ayrı alt sektör bulunuyor. 'Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri' (2020'de 8,36 milyar dolarlık ihracat), 'Yaş Meyve ve Sebze' (2020'de 2,25 milyar dolarlık ihracat) ve 'Fındık ve Mamülleri' (2020'de 2,01 milyar dolarlık ihracat)...
2020'de bu üç sektörde gerçekleştirilen ihracat toplam tarım ihracatının yüzde 50,7'sini oluşturdu. Küresel tarım ithalatı rakamları incelendiğinde bin 442 ürünün ticaretinin yapıldığı görülüyor. Bu ürünlerin oluşturduğu ticaret hacmi ise 2,15 trilyon dolara çıkmış durumda. Bu ürünler içinde Türkiye'nin rekabetçi olduğu (RCA endeks değerinin 1 ve üzerinde olduğu) ürün sayısı ise bin 190. Türkiye'nin rekabetçi olduğu ürünlerin toplam hacmi ise 1 trilyon 593 milyar dolar.
Yani Türk tarım ihracatçıları toplam tarım hacminin yüzde 76'sına hitap ediyor. Burada tarım başlığı altındaki sektörlerde yapılan ihracatta elimizin kuvvetli olduğunu söyleyebiliriz.
50 ÜRÜNDE FIRSATLAR
Ürün bazında inceleme yapmak için dünyada en çok ithalatı yapılan 50 ürünü tespit ettik ve hangi ülkelerin ithalatta ön plana çıktığını inceledik (sf. 70). 2019'da en çok küresel ithalatı yapılan ilk 50 üründeki toplam ithalat 850,4 milyar dolar olarak gerçekleşti. Bu ürünlerde en çok ithalat yapan ülkeler toplamda 193,3 milyar dolar ithalat yaptı. 50 üründeki küresel ithalatın yaklaşık yüzde 22,7'si bu ürünlerde en çok ithalat yapan ülkeler tarafından gerçekleşti. Bir başka ifade ile ilk üründeki her 5 dolarlık ithalatın 1 dolarını tabloda yer alan ülkelerin yaptığını söyleyebiliriz. Küresel talebin yaklaşık 5,7 milyar dolarlık kısmını Türkiye karşılarken bu tedarikin payı yaklaşık yüzde 0,68 oldu. 50 ürünün küresel tedariğinde Türkiye en çok 'Mobilya, Kağıt ve Orman Ürünleri' sektöründe yer alan '940350 'Yatak odalarında kullanılan ahşaptan mobilyalar' GTİP kodlu ürün oldu. Türkiye bu üründen 609,3 milyon dolarlık satış gerçekleştirdi. İkinci sırada ise '961900 'Hijyenik havlular, tamponlar, bebek bezleri ve benzeri hijyenik eşya' GTİP kodlu ürün oldu. Bu sektörden 540,8 milyon dolarlık satış yapıldı. Üçüncü sırada ise 'Yaş Meyve ve Sebze' sektöründe yer alan '070200 'Domates' GTİP kodlu ürün oldu ve olurken, bu üründe gerçekleşen 9,1 milyar dolarlık küresel talebin (ithalatın) yaklaşık yüzde 4,07'lik kısmına denk gelen 369,1 milyon dolarlık satış yapıldı. Ayrıca 'Hububat, Bakliyat, Yağlı
Tohumlar ve Mamulleri' sektöründe yer alan '210690 GTİP kodlu üründe 394 milyon dolarlık satış yapıldı. Rakamların da gösterdiği gibi Türk ihracatçılarının en çok ithal edilen ürünlerdeki payı oldukça mütevazı.
Türk ihracatçıları için tarım sektöründe yer alan 50 ürünün analizini incelediğimizde ise ABD, Çin, Japonya, Almanya ve Endonezya'nın en önemli pazarlar olduğu ortaya çıkıyor. İhracatçılar rekabetçi oldukları ürünler bazında ayrışarak bu pazarlarda yer alabilirler.
BÜYÜME VE NÜFUS ARTIŞI DA BELİRLEYİCİ
Pandemi 2020'de dünya ekonomilerini olumsuz etkiledi. Büyüme performansı olumlu olan hedef pazar ülkeler incelendiğinde Tayvan'ın milli gelirinin 2020'de yüzde 3,11, Vietnam'ın yüzde 2,91, İrlanda'nın yüzde 2,38, Çin'in de yüzde 2,35 büyüdüğü görülüyor. Türkiye ekonomisi de bu olumsuz süreçte başarılı bir performans gösterdi ve yüzde 1,59 büyüdü. İhracatçılarımızın ekonomilerinde büyüme yaşayan ve çok az küçülme ile karşılaşan hedef pazar ülkeleri yakından takip etmeleri gerekiyor.
İhracatçıların dikkat etmesi gereken bir diğer konu da ülkelerin nüfus artışı. Dünya nüfusunun 2020'de 7,8 milyar iken, 2025'te 8,2, 2030'da 8,55, 2035'te de 8,9 milyara yükselmesi bekleniyor. 2020'de küresel nüfusun yüzde 16,3'ü gelişmiş, yüzde 83,7'si gelişen ülkelerde yaşarken, 2030'da yüzde 15'inin gelişmiş, yüzde 85'inin gelişen ülkelerde yaşaması bekleniyor. Çin, 2020'de 1,44 milyarlık nüfusu ile ilk sırada yer alırken 2030'da zirveyi Hindistan'a kaptıracak gibi görünüyor. Çin nüfusunun 2035'te 1,46 milyar olması beklenirken, Hindistan nüfusunun ise 1,55 milyara yükseleceği öngörülüyor. En yüksek nüfusa sahip olması beklenen Çin, Hindistan, ABD, Endonezya, Pakistan, Nijerya, Brezilya, Bangladeş, Rusya Federasyonu ve Meksika gibi ülkeler artan nüfusları doğrultusunda gıda başta olmak üzere tarımsal ürünlere olan ihtiyaçları da artacak. Tarım sektöründeki Türk ihracatçıları bu ülkeleri yakından takip etmesi gerekiyor.
Sahra Altı Afrika ve Batı Asya'nın 2010-2025 döneminde gerçekleştireceği 481,5 milyonluk nüfus artışı, bu coğrafyanın yaşam standartlarında hissedilir bir iyileşmenin gerçekleşmesi halinde, ciddi bir ekonomik zenginliğin de kaynağını oluşturacak.
TÜRK İHRACATÇILARIN HEDEF PAZARLARI
Türk ihracatçıları için tarım sektöründe yer alan 50 ürünün rekabet analizinde ABD, Çin, Japonya, Almanya, Birleşik Krallık ve Endonezya'nın önemli pazarlar olduğu ortaya çıkıyor.
ABD: 22 üründe en çok ithalatçı ülke. Bu ürünlerdeki 357,5 milyar dolarlık küresel ithalatın yüzde 21,4'üne denk gelen 76,6 milyar dolarlık kısmını tek başına gerçekleştirdi. Toplam ithalatın yüzde 39,6'sını gerçekleştirdi.
Çin: 12 üründe en çok ithalatçı ülke. Bu ürünlerdeki 213,2 milyar dolarlık küresel ithalatın yüzde 36,8'ine denk gelen 78,4 milyar dolarlık kısmını tek başına gerçekleştirdi. Toplam ithalatın yüzde 40,6'sını gerçekleştirdi.
Japonya: Üç üründe en çok ithalatçı ülke oldu. Bu ürünlerdeki 69,7 milyar dolarlık küresel ithalatın yüzde 11,1'ine denk gelen 7,7 milyar dolarlık kısmını tek başına gerçekleştirdi. Toplam ithalatın yüzde 4'ünü gerçekleştirdi.
Almanya: Dört üründe en çok ithalatçı ülke oldu. Bu ürünlerdeki 60,3 milyar dolarlık küresel ithalatın yüzde 13,9'una denk gelen 8,4 milyar dolarlık kısmını tek başına gerçekleştirdi. Toplam ithalatın yüzde 4,3'ünü gerçekleştirdi.
Endonezya: İki üründe en çok ithalatçı ülke oldu. Bu ürünlerdeki 43,4 milyar dolarlık küresel ithalatın yüzde 9,5'ine denk gelen 4,1 milyar dolarlık kısmını tek başına gerçekleştirdi. Toplam ithalatın yüzde 2,13'ünü gerçekleştirdi.
Birleşik Krallık: 50 üründe 2019'da 33,5 milyar dolarlık ithalat yaparak bu ürünlerdeki toplam ithalatın yüzde 3,9'unu tek başına gerçekleştirdi.
AKILLI TARIM AVANTAJI
İhracatçıların ve üreticilerin önümüzdeki dönemde bu alanda yaşanacak rekabette dikkat etmesi gereken önemli konuların başında sürdürülebilirlik geliyor. Gerek Birleşmiş Milletler'in belirlediği Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları gerek hükümetlerin küresel ısınma konusundaki ciddi taahhütleri gerekse tüketicilerin daha doğal ve çevreye zarar vermeyen ürünleri tercih etmeye başlaması her sektörde olduğu gibi tarımda da önemli fırsatlar yaratıyor. Teknolojinin de gelişmesiyle birlikte akıllı tarım uygulamaları pek çok girişimci tarafından Türkiye'de de başlatıldı ve tarım ürünleri ihracatına önemli katkı veriyor. Bu konuda rekabetçi ürünlerle birlikte atılacak adımlar daha önce ürün ya da ülke bazında girilmemiş pazarlara da ihracatçıların erişimini sağlamakla kalmaz, aynı zamanda rakiplerden birkaç adım da öne geçirebilir.