ENERJİDE OYUN BÜYÜK...

Adil Uçar / INBUSINESS

Geçen yıl tüm dünyayı hızla etkisine alan 'enerji krizi' başta Avrupa Birliği (AB) olmak üzere tüm dünyada sıkıntılara neden oldu. Özellikle elektrik ve doğalgaz fiyatlarındaki artış bir yandan enerji tüketim maliyetini artırdı diğer taraftan sanayi ürünlerinin ve temel gıda maddelerinin fiyatlarını yükseltti.
Enerji gündeminde yenilenebilir enerji yatırımları birinci madde olsa da enerji krizi farklı bir tablo ortaya koydu. Evet, enerji sektörü kritik değişimler yaşıyor ve 2022'de de bu trend devam edecek.

Bu noktada Paris Anlaşması ve AB Yeşil Mutabakatı tüm dünyayı etkileyecek iki önemli başlık olarak karşımıza çıkıyor. İklim Krizine karşı ülkeleri harekete geçiren bu iki önemli 'hareket' enerji yatırımlarından, kullanımına politik ve jeopolitik gelişmelere kadar pek çok konuda belirleyici unsurlar olacak.

197 ülkenin imzaladığı ve 192 ülkenin onayladığı Paris Anlaşması'na göre ülkelerin alacağı aksiyonlar enerji sektörünün de geleceğini şekillendirecek. Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından hazırlanan rapora göre Paris Anlaşması'nın küresel anlamda taleplerini yerine getirebilmek için 22 trilyon dolara ihtiyaç duyulacak. Uluslararası Enerji Ajansı verilerine göreyse, 2050'de net sıfır emisyonu başarmak için ülkelerin 2030'a kadar yıllık 5 trilyon dolar temiz enerji yatırımı gerçekleştirmesine ihtiyaç duyuluyor.

YENİLENEBİLİRİN YÜKSELİŞİ

Bu anlaşmalar çerçevesinde fosil yakıtların kullanıldığı santrallere finansmanın durdurulması-zorlaştırılması yeni enerji yatırımlarının yenilenebilir enerji projelerine yönelmesine neden oldu. Uluslararası Enerji Ajansı'nın yayınladığı rapora göre 2021'de küresel yenilenebilir enerji yatırımlarının 830 milyar dolara çıkması bekleniyor.

Türkiye bu alanda öncü ülkeler arasında yer alıyor. Escarus'un hazırladığı 2021 Enerji Sektör Görünümü Raporu'na göre Türkiye'de yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı kurulu güç, 2013'ten bu güne yıllık ortalama yüzde 10 oranında artarak 2021 Eylül ayı itibarıyla yaklaşık 53 GW düzeyine ulaştı.

2013'te yüzde 40 olan toplam kurulu güç içerisinde- ki yenilenebilir payı ise 2021 Eylül ayı itibarıyla yüzde 53,2 oldu. Yenilenebilir enerjinin pa- yının artması Türkiye'nin elini hem Paris Anlaşması hem de Avrupa Yeşil Mutabakatı şartlarına uyum sağlamada güçlendiriyor. 2022 ise sonraki 10 yılların planlarının yapılacağı stratejilerinin belirleneceği önemli bir yıl olacak. Bu nedenle yatırımdan finansmana, fiyatlardan keşiflere 'enerji' bu yıl da en çok konuşulan konulardan biri olmaya devam edecek. Enerji sektöründe bu yıl en çok konuşulacak ve gündem olacak 10 başlığı inceleyelim...

1- ENERJİ FİYATLARI

2020'de küresel enerji talebinde yüzde 4'lük gerileme, 2021'de yerini yüzde 4,6'lık artışa bıraktı. Hızlı talep yükselişiyle birlikte petrol, kömür ve doğal gaz fiyatlarında da yükselişler yaşandı. 2022'de de enerji fiyatlarında artışların devam etmesi bekleniyor. Kış aylarındaki hava koşullarının geçen yıl olduğu gibi sert geçeceği tahmin edildiği için yılın ilk çeyreğinde enerji fiyatları en çok konuşulan konuların başında gelecek. AB, Yeşil Mutabakat nedeniyle elektrik üretiminde yenilenebilir kaynaklardan sonra doğal gaz kullanmayı tercih ediyor. Uzun vadeli anlaşmalardan kaçınan AB, geçen yıl olduğu gibi gaz tedarikini de spot piyasadan yapmak zorunda. Bu durum fiyatların artışını daha da hızlandıracak. Türkiye'dede küresel artışa paralel fiyat artışları bekleniyor.

2- ARZ GÜVENLİĞİ

Enerjide 'arz güvenliği' 2022'nin en sıcak konularından biri olacak. Çünkü Avrupa Birliği'nin yaşadığı enerji sıkıntısı arz güvenliğinin bir anda ön plana çıkmasına neden oldu. Kış aylarındaki havanın sertliğine bağlı olarak doğal gaz fiyatlarının bir anda yeniden rekor seviyelere yükselmesi ülkeleri hesapta olmayan maliyetlere katlanmak zorunda bırakabilir. Paris Anlaşması ve Yeşil Mutabakat nedeniyle yenilenebilir enerji ve hidrojen kaynakları konusunda önemli adımlar atılsa da enerji arzının kesintiye uğrama ihtimali ülkeleri farklı önlemler almaya itebilir. Bu hayati konu nedeniyleAlmanya gibi ülkelerin 'kömür enerjisi kullanmayı bırakma' tarihlerinde ertelemeler yaşanabilir.

3- DOĞAL GAZ KEŞİFLERİ

Türkiye'nin denizlerde doğal gaz arama hamlesi son iki yılın en sıcak gelişmeleri arasında yer alıyor. 21 Ağustos 2020'de Tuna-1 adı verilen Sakarya Gaz Sahası'nda 320 milyar metreküp, 17 Ekim 2020'de 85 milyar metreküp, 4 Haziran 2021 tarihinde de Amasra-1 bölgesinde 135 milyar metreküp yeni rezerv keşfedildi. Şu anda üç sondaj iki de sismik araştırma gemisi ile doğal gaz araması yapılıyor. Bu keşiflerle eşzamanlı olarak kurulan ve 1 Ekim'de devreye giren Vadeli Gaz Piyasası da Türkiye'nin enerji hub'ı olma yolunda attığı büyük bir adım oldu. 2022'de doğal gaz arama faaliyetlerindeki gelişmeler, bulunan gazın işlenmesi, depolanması gibi konular enerji sektörünün gündeminde olacak.

4- YEŞİL MUTABAKAT

AB'deki karbon salınımı ve emisyon değerlerini düşürmek için hazırlanan Yeşil Mutabakat çerçevesinde pek çok ülke uyum çalışmasını başlattı bile. Türkiye bu konuda hazırlıklarını yapıyor ve Paris Anlaşması'nın mecliste onaylanmasından sonra ilgili bakanlıklar eşgüdümlü çalışmalara başladı bile. İş dünyası Yeşil Mutabakata uyum çerçevesinde kullandığı enerji ve kaynakların temininde uygulamak zorunda olduğu kurallar için hazırlık yapıyor. Enerji tarafında ise yenilenebilir ve karbon salınımı düşük (doğal gaz) gibi sertifikalandırılmış elektrik kaynaklarına talep çok hızlı artacak. Bir başka etki de yenilenebilir enerji yatırımlarında- ki artış olacak.

5- HİDROJEN ENERJİSİ

AB'nin Temmuz 2020'de yeni bir Hidrojen Stratejisi açıklaması ve Avrupa Yeşil Mutabakatı'nın kilometre taşlarından biri olarak hidrojenin görülmesi 2022'de yükselen trend olacak. AB bu konuya 1 trilyon euroluk bir kaynak ayırdı. Yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen hidrojen en çok tercih edilen tür. Uzun vadede hidrojenin ağır vasıtalarda kullanılması gibi planlar olsa da şu anda yakıt olarak kullanılan doğal gaza karıştırılması emisyonlarda azalmayı sağlıyor. Türkiye'de de hidrojen stratejisi çalışmaları yapılıyor.

6- FİNANSMAN

Tüm dünyada başlayan İklim Değişikliği ile savaş halinin en önemli ayağını elbette finansman oluşturuyor. Sadece yenilebilir enerji dönüşümünü gerçekleştirmek için bile Türkiye'nin yıllık enerji yatırımlarını iki katına çıkartması gerekiyor. Devletlerin dışında özel sektörün yapacağı yatırımların finansmanı iki şekilde olacak: Banka kredileri ve Yeşil Tahviller... Halihazırda tüm bankacılık sistemi pek çok ticari kredi için çevresel, sosyal ve yönetişim (ESG) kriterlerine bakmaya başladı bile. Bu trend giderek artacak. Finansmanın diğer ayağı olan Yeşil Tahviller ise gün geçtikçe büyüyor. Bugün dünyada 1 trilyon doların üzerinde yeşil tahvil stoğu bulunuyor ve rakam her geçen gün artıyor. Türkiye'de ise enerji sektörüne sağlanan nakit kredi stoku 2021 Eylül ayı itibarıyla 32,5 milyar dolar seviyesinde.

7- KUZEY AKIM-2

Rusya'nın doğal gazını Avrupa kıtasına ulaştıran Kuzey Akım 2 hattı 2022'nin ilk çeyreğinde enerji gündeminin en sıcak konuları arasında yer alacak. Rusya-Kırım-AB-ABD arasında büyük bir gerginliğin baş aktörlerinden birisi olan bu boru hattı şu anda 'standartları karşılamadığı' gerekçesiyle kullanılmıyor. Almanya geçen yıl kasım ayında Kuzey Akım 2 boru hattının lisansını askıya aldığını açıklamıştı. Artık ticari bir konudan çok politik hale gelen Kuzey Akım 2 hattı AB'deki doğal gaz kıtlığı devam ederse kullanılıp kullanılmayacağı belli olacak. Avrupa halihazırda Ukrayna üzerinde bulunan hattan Rus gazını almaya devam ediyor.

8- ELEKTRİKLİ ARAÇLAR

Pandemi döneminin yükselen yıldızlarından biri kuşkusuz elektrikli araçlar oldu. Bloomberg New Energy Finance'in raporuna göre, 2021'de elektrikli otomobil satışları 5,6 milyon adede ulaşacak. Rapor ayrıca 2040'a yılına kadar bu araçların sayısının 677 milyon adet olacağını ön görüyor. Türkiye'de kasım sonu itibarıyla hibrit otomobil satışları geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 121,8, elektrikli otomobil satışları ise yüzde 325,2 artış gösterdi. Türkiye TOGG yatırımlarıyla elektrikli araç pazarında önemli bir oyuncu olmak için de hazırlık yapıyor. TOGG'un 2023'ün ilk çeyreğinde satışa sunulması planlanırken en son Çinli enerji devi Farasis'in ortaklığında kurulan Siro şirketi, Gemlik'te batarya hücresi ve modül üretimi tesisi açacak.

9- TALEP YÖNETİMİ

Enerji yatırımları olduğu kadar enerji talebinin yönetilmesi de 2022'nin enerji trendleri arasında yer alıyor. Talep Tarafı Yönetimi (TTY), elektrik arz ve talebinin daha düşük seviyede dengelenmesi, elektrik yük eğrisinin yataylaştırılması ve tüketicinin elektrik talebinin değiştirilmesini hedefliyor. Özellikle elektrik tüketimi yüksek olan tesislerin belli saatlerde enerjinin daha fazla kullanması durumunda maliyet avantajları sağlanması bekleniyor. Bu önlemler yeni santral ihtiyacının azalmasını ve yenilenebilir enerjinin daha çok kullanılmasını sağlayabilir.

10- ENERJİ VERİMLİLİĞİ

Ağırlıklı olarak imalat sanayi, ulaşım ve binaları kapsayan enerji verimliliği yatırımları pandemi döneminde kaybettiği ivmeyi 2022'de yeniden kazanacak. IEA'nın yayınladığı 2021 Dünya Enerji Yatırımları Raporu'na göre enerji verimliliği toplam temiz enerji yatırımları içindeki payını yüzde 35'lere çıkartmış durumda. Türkiye'de 12 Mart 2021 tarihin- de açıklanan Ekonomi Reform paketi içerisinde bu alana dair aksiyon planları bulunuyor. Sanayi Bakanlığı'nın açıklamasına göre 2017-2020 döneminde Türkiye'de enerji verimliliğine 4,78 milyar dolar harcandı. Son yıllarda sanayi-teknoloji, bina ve hizmetler, enerji, ulaştırma ve tarım sektörlerinde enerji verimliliği alanında önemli projeler geliştirildi. 2022'de yeni enerji yatırımlarının yanında enerji verimliliği de konuşulacak.

SPOT FİYATLAR YÜKSELECEK
Sohbet Karbuz - Akdeniz Ülkeleri Enerji Şirketleri Birliği (OME), Hidrokarbonlar Direktörü

-Geçen yıl eylül ayından bugüne doğalgaz piyasala- rında önemli bir darlık yaşanıyor. AB, nükleer ve fosil yakıtlardan uzaklaşma politikaları sonucunda sıkıntıya düştü. Sert kışın ardından soğuk bir ilkbahar ve aşırı sıcak yaz aylarının getirdiği kuraklık enerji talebini artırdı. Bu durum kuzey yarı küredeki LNG depolarının kullanılmasına neden oldu. Küresel talep artmaya devam edince spot LNG fiyatları yükselmeye başladı.

-Şimdi yeniden soğuk bir kışa giriyoruz. Avrupa stokları tarihinin en düşük seviyelerinde (yüzde 64)
ve mevcut kontratlar talebi karşılamıyor. Bu nedenle spot LNG ve Hub fiyatlarında yeniden yükseliş bekleniyor. Türkiye'ninse uzun vadeli kontratları var ancak depolama kapasitesi henüz yeterli değil. Bu alanda yatırımlar devam ediyor.

-Yeşil Mutabakat, yenilenebilir gaz ve 1970'lerden beri konuşulan hidrojen enerjisi 2022'de ön plana çıkacak konular. Ancak yenilenebilir enerji ve elektrikfikasyona dayalı bir enerji politikası geliştirilmesinin kısa ve orta vadede fayda sağlayacağını düşünmüyorum. Bu konuda AB'de büyük sıkıntılar yaşanacak ve enerji krizlerine gebe kalacak.

ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÖN PLANDA OLMALI
Dr. Kubilay Kavak - Escarus, Genel Müdür

-2022'de en çok enerji fiyatları gündemde olacak. Bu yıl da hava koşullarına bağlı olarak enerji fiyatları yaz aylarına kadar konuşulacak.

-Türkiye'nin gündeminde olacak önemli bir konu da özel sektörün enerji yatırımları olacak. Türkiye'de özel sektör 2010-2021 arasında sermaye yatırımlarına 3,2 milyar dolar katkı sağladı. Bu yıl 2023'ten sonra ne gibi yatırımlara ihtiyacın belli olduğu ortaya çıkacak ve yeni stratejiler belirlenecek.

-Enerji verimliliği arka planda kalan bir konu. Paris Anlaşması hedeflerinin ve Yeşil Mutabakat şartlarının sağlanmasına önemli bir rolü var. Türkiye'de bu konuda son derece yeterli bir kanun var. 2022'de enerji verimliliği gündemde olacak.

-Elektrikli araçlar da enerji gündeminde konuşulacak ana başlıklardan biri olacak. Özellikle şarj altyapı ihtiyacı ve orta vadede yakıt istasyonlarının şarj istasyonlarına dönüşümü tartışılacak.

-En pahalı enerji karşılanamayan, en ucuz enerji ise tasarruf edilendir. Bu nedenle talep tarafı yönetimi (TTY) konusu dünyada giderek önem kazanıyor. Türkiye'de de bu konuda önemli çalışmalar var ancak bu konuda daha yapılacaklar var. 2022'de TTY'de de önemli gelişmeler olmasını umuyorum.

-Türkiye bugüne kadar enerji diplomasisi alanında doğru hamleler yaptı. Şimdi süratle 'enerji hub'ı olmak için çalışmamız gerekiyor. Doğal gaz borsasının açıl- ması bu alanda önemli bir adımdı. Yeni enerji ihtisas bölgeleri ve tahkim mekanizmaları üzerine çalışmaları artırmamız gerekiyor.