Kendi enerjisini üreten şirketler…

Mustafa Orhun Çetin / INBUSINESS

Yeryüzüne 90 dakika boyunca düşen güneş ışığından dünyamızın bir yıllık tüketiminin karşılanabileceğini biliyor musunuz? Tabii ki bu teoriyi gerçek kılmak için araziyi, çatıyı, cepheleri yeni teknolojiler ile donatmak gerekiyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlası'na göre, ortalama yıllık toplam güneşlenme süresi 2 bin 741 saat, yılık toplam ışınım değeri 1.527,46 kWh/metrekare olarak hesaplanmış. Yani güneş enerjisi konusunda şanslı ülkelerden biriyiz. TEİAŞ'ın verilerine lisanssız güneş kurulu gücü 2024 Şubat ayında 10 bin 262 MW'a ulaşırken, lisanslı güneş kurulu gücü bin 669 MW seviyesine çıktı. Türkiye Ulusal Enerji Planı'nda 2035'te güneş enerjisi kurulu gücümüzün 52 bin 900 MW'a ulaşacağı tahmin ediliyor. Yani daha gidilecek çok yol olduğu bir gerçek.

Unutulmaması gereken bir gerçek daha var! O da enerji arzının istikrarını sağlamak ve enerji üretimini sürdürülebilir kılmak…

İşte bu hedef için kritik bir rol oynayan güneş enerjisi, ticari faydalarının yanı sıra yeşil dönüşü- mün bir parçası olarak da şirketler için önemli bir konu başlığı haline gelmiş durumda. Özellikle de ihracat yapan Türk sanayiciler için. Çünkü Sınırda Karbon Denetleme Mekanizması ile 2026'dan itibaren yaptırımlar başlayacak. Dolayısıyla hem elektrik maliyetlerinin azalması hem finansmana erişim için güneş enerjisinin kullanımı ticari alanda önemini katlayarak arttırıyor.

Kimler yatırım yaptı?

Türkiye, güneş enerjisi üretmedeki potansiyelini AB sınırları içinde değerlendirdiğimizde Portekiz ve İspanya'nın ardında yer alıyor. Enerji tüketimi yoğun sanayiciler de bu potansiyeli kullanmak için hızla güneş enerjisine geçiş yapmaya çalışıyor. Demir-çelik, cam ve çimento üreticilerini ise burada başı çekiyor. Çünkü karbon vergilendirmesini en çok hissedecek olan sek- törler onlar olacak.
Haberimizde yer alan tabloda da görüleceği gibi bugün Arçelik'ten Tosyalı Holding'e, Migros'tan BİM'e, Garanti Bankası'ndan Teknosa'ya kadar pek çok şirket GES yatırımı yaparak öztüketim ihtiyacını karşılama yolunu seçmiş durumda. Şirketlerin büyük kısmı tesislerinde Çatı GES sistemleri kurarak öztüketimlerinin tamamını ya da bir kısmını karşılıyor.

Yüzlerini güneşe döndüler

Değişen yönetmelik sanayiciler için artık GES uygulama alanını tesisleri ve bulundukları şehir olmaktan da çıkarmış durumda. Solar3GW Yönetim Kurulu Başkanı Yusuf Bahadır Turhan, "Şu anda şirketlere sadece çatı alanlarından değil aynı zamanda öztüketime dair ihtiyaçlarını farklı bir dağıtım bölgesindeki bir araziden de karşılamasına izni veriliyor" diyor. Nitekim bazı şirketler farklı illerde yaptığı güneş enerjisi santrallerinde üretilen elektrikle şirketin elektrik üretimini mahsuplaştırma yolunu tercih etmiş durumda. BİM, Doğuş Çay gibi şirketler bu yolu tercih ederek arazi tipi GES yatırımı yapmış ya da yapıyor. Sadece şirketler de değil belediyeler de GES kurmaya başladı. En son Eyüpsultan Belediyesi tarafından kurulan 4,7 MW kurulu gücündeki GES ile belediyenin tüm kurumlarının elektrik ihtiyacının karşılanacağı açıklandı.

Çatı GES'te yatan cevheri en çok ciddiye alan şirketlerden biri de bu alanda yaptığı yatırımlarla dikkat çeken Tosyalı Holding. Aynı anda tüm tesislerinde uyguladığı Çatı GES ile 235 MW kurulu güce ulaşarak bunda ne kadar ciddi olduğunu da göstermiş durumda.

Sürdürülebilirlik hedefleri kapsamında 2030'a kadar üretim tesisi bulunan tüm ülkelerde yüzde 100 yeşil elektrik kullanmayı hedefleyen Arçelik, bu hedef doğrultusunda Türkiye ve Romanya'da 2019'dan bu yana yeşil kaynaklardan elektriğini satın alıyor.

2023'te öztüketime yönelik GES'lerin yanı sıra bu yıl içinde çatı ve arazi tipi GES projelerine de başlıyor. Arçelik Sürdürülebilirlik, Kalite ve Müşteri Hizmetlerinden Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Fatih Özkadı, "Solar yol haritamız kapsamında işletme çatılarımıza kuracağımız güneş enerji santrallerimizin kurulu gücünü 50 MW'a çıkaracağız. Çatı GES projelerimize ek olarak, Aksaray, Kayseri ve Nevşehir bölgelerindeki marjinal tarım arazilerine toplam 55 MWp kurulu gücünde Güneş Enerji Santrali (GES) kurmayı hedefliyoruz" diyor. Toplam 59,5 hektarlık alanda yaklaşık 100 bin adet güneş panelinden oluşması planlanan santrallerde yıllık 93 milyon kWh elektrik üretimi öngören şirket, arazi ve çatı güneş enerji santralleri ile üç yıl içerisinde 100 MW'ın üzerine çıkmayı hedefliyor. İstanbul Beylikdüzü'nde bulunan solar panel üretim tesisinde üretilen kendi solar panellerini kullandıklarını belirten Özkadı sözlerine şöyle devam ediyor: "Bu kapsamda, yurt içi ve yurt dışında güneş enerji santralleri kurulumlarımız devam edecek." Şirket güneş paneli üretimi için İstanbul Beylikdüzü'nde 10 milyon euro yatırımla 11 bin metrekare alan üzerine kurduğu tesiste yıllık 300 MW değerinde güneş paneli üretim kapasitesi sahip.

Kurulu gücüne güç katıyorlar

Hidrojenin de önem kazandığı bir sek- törün temsilcilerinden olan Şişecam, 2022'den bu yana elektrik santralleri, atık ısı ve güneş panelleri sayesinde 957 GWh üretim gerçekleştirdi. GES'lerinden ürettiği elektrik enerjisinin karşılığı ise 1,1 milyon dolar civarında. Şişecam, fabrikalarındaki yenilenebilir enerji kullanım oranını 2030'a kadar sekiz kat artırmayı hedefliyor.

Sürdürülebilirlik çalışmaları kap- samında yenilenebilir enerji yatırımlarına ağırlık veren bir başka kurum olan Mercedes-Benz Türk'ün Otobüs Üretiminden Sorumlu İcra Kurulu Üyesi Bülent Acicbe, "Bu doğrultuda, GES için ilk adımı 2019'da Hoşdere Otobüs Fabrikamızda atarak, 100 kWp gücündeki pilot GES'i devreye aldık" diyor. Şirket aynı zamanda genel müdürlük ve pazarlama merkezinde de 3,5 MWp gücünde GES'i Haziran 2023 itibarıyla devreye aldı.

Philip Morris Türkiye Kurumsal İlişkilerden Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Zeynep Güney Altıntaş, GES yatırımlarının 2022'de başladığını söylüyor ve ekliyor: "2024 itibarıyla elde ettiğimiz kurulu güç 5,4 MW. Projede yaklaşık 12 bin 500 panel toplam 45 bin metrekarelik alanda tesislerimizin çatılarına kuruluyor."

Weltew Home Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa Balcı, "Şu an Weltew Grup bünyesinde yer alan yatırımlarımızla 2,2 MW elektrik üretiyor, ihtiyacımızın yüzde 80'ini karşılayabiliyoruz. 2024 yılında faaliyete geçmesini planladığımız Mega Fabrika adını verdiğimiz dev yatırımımıza yapacağımız GES yatırımlarının sonunda ise 3,6 MW ile ihtiyacımızdan fazlasını üretmiş olacağız" diyor. Gelecek beş yıldaki yatırımlar için ayrılan yenilenebilir enerji bütçesi ise 1,2 milyon dolar.

Çatı GES ağırlıkta

2014'te YEKA kapsamında Çatı GES ile başladıkları yenilenebilir enerji üretimine ilerleyen dönemde otopark alanlarını da dahil eden Ekos Electric, 2023'te enerji tüketiminin yüzde 51,78'ini karşılayan bir kapasiteye ulaştı. Yıl içinde kurulacak yeni fabrikaların da çatıları yine GES kurulumunda değerlendirilecek. 10 bin metrekare alanda 7 bin 360 panelden sağlanan 1 MW kurulu güce ek olarak 1 MW kurulum için de yatırım yapılması planlanıyor. Ekos Electric Yönetim Kurulu Başkanı Tarık Akbaş, "Bu- güne kadar öz sermayemizle gerçekleştirdiğimiz yatırımların dışında uygun şartlar sağlandığında teşviklerden de yararlanarak yerli üreticilerin geliştirdiği panelleri kullanarak yatırıma devam etmek istiyoruz" diye konuşuyor.

Beta Tea de güneşe yatırım yapan şirketlerden bir diğeri. 2021'de Adana fabrikasında ve 2023'te Trabzon fabrikasında sürdürülebilirlik çalışmalarına destek sağlamaya başladı. İçinde bulunduğumuz yıl itibarıyla enerji portföyünün yüzde 95'ini yenilenebilir kaynaklardan karşılıyor. Halihazırda 10 bin metrekarelik alanda 4 bin 700 panelden oluşan bin 614 kW Çatı GES'i bulunan Beta Tea, mevcut ve devam eden yeni yatırımların enerji ihtiyaçları için de 150 milyon liralık bir bütçe ayırdı.

Tesislerindeki enerji ihtiyacının yüzde 40'ını 2021 yaptıkları 30 milyon liralık yatırım ve bin KWp kurulu güçle GES yatırımından karşılayan Köklü Zeytincilik ise ilerleyen süreçte 50 milyon lira bedelle 1,6 MW güç ilavesi yapmayı planlıyor. Özkaynak ve sürdürülebilir krediler yoluyla finansman bulduklarını ifade eden Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa Kürlek, "Devletin verdiği destekler yeterli olmakla birlikte artırılması durumunda enerji yatırımları hız kazanacaktır. Yatırım yaparken güvenilir yüklenici firma bulmakta ise zorluk yaşıyoruz" diyor.

Kutes de, ihtiyacının yüzde 90'ını karşılamak üzere 25 milyon euroluk yatırımla 26 MW kapasiteli GES'i devre- ye almak üzere çalışmalarını sürdürüyor. Kutes İcra Ku- rulu Başkanı Ali Esat Kutmangil, 2024 yılı sonuna kadar altyapıyı optimize ederek 520 dönüm alanda 320 dönümü kaplayacak kadar panel kurulumu yaptıklarını söylüyor ve ekliyor: "İki yıl içinde 10 MW daha ekleyerek 36 MW kurulu güce ulaşmayı hedefliyoruz. Güneş enerjisi projelerine yönelik sağlanan destekleri, özellikle yerli üretimi teşvik anlamında KDV istisnası ve bölgesel teşvikler gibi önlemleri, yatırımcılar için önemli fırsatlar sunuyor. Bunu yeterli buluyoruz ancak, daha geniş çaplı ve çeşitlenmiş destek mekanizmaları sektörün büyümesine ve güçlenmesine katkıda bulunabilir."

Taç Ev ve Mutfak Eşyaları Yönetim Kurulu Başkanı Esra Kuştemir, 2023 yılı içinde GES için yatırımlara başladıklarını söylüyor. 1 milyon 500 bin dolarlık yatırım sonucu öztüketimin yüzde 100'ünü karşılamayı hedefliyor.

Paneller de yerli üretim

Türkiye, enerjisini güneşten hasat etmek üzere çalışmaları yaparken sadece hazır sistemleri kurma anlayışıyla da ilerlemiyor. Her ne kadar ülkemizin güneş paneli üretim geçmişi çok eski olmasa da bugün panel üretimi konusunda dünyada önemli bir konumda yer alıyor. Uluslararası Güneş Enerjisi Topluluğu Türkiye Bölümü (GÜNDER) Yönetim Kurulu Başkanı Kutay Kaleli, 15 yıllık geçmişe sahip olan güneş paneli üretiminin 10 yıl içerisinde genişleyerek üç modül fabrikasından 60'ın üzerinde üreticiye ulaştığını söylüyor.

Türkiye'de özellikle güneş enerjisinden elektrik üretimini teşvik eden mevzuat düzenlemelerinin yayımlanmasının ardından güneş enerjisine yönelik yerli imalat sanayisindeki gelişmelerin de hızlandığının altını çizen Kaleli devam ediyor: "Türkiye'nin sahip olduğu coğrafi konumla stratejik anlamda pek çok ülkeye ihracat yapma potansiyelini de barındıran sektörün mevcut güneş paneli üretim kapasitesi yıllık 25-30 GW'lara ulaştı. Eksiksiz bir FV güneş enerjisi santralinde yerlilik oranı yüzde 70 ila yüzde 80 arasında. Güneş enerjisi endüstrisinin oluşmasında bugüne kadar fayda sağlayan ana destekler olan Yatırım Teşvikleri, Damping ve Gözetim vergileri ile yapılan düzenlemeler ile yerli üretim destekleniyor."

Solartürk Enerji Yönetim Kurulu Başkanı Osman Özberk, Türkiye'nin Çin'den sonra en çok üretim bandına sahip ülke olduğunu aktarsa da var olan bu üretim hatlarının yarıya yakınının kullanılmadığını ekliyor. "STK'lar farkındalığı artırıcı eylemlerinin yanı sıra kamu kurumunun burada yeni tesisler için daha zorlayıcı adımlar atarak sektörün daha da genişlemesini caydırıcı önlemler alması gerekiyor" diyor. Türkiye'nin Avrupa'da birinci sırada olduğunu belirten Win Solar Kurucu Ortağı Burak Günay, "Ülkemizin 2013'teki 100 MW panel üretim kapasitesinden 2022'de 5 GW kapasiteye ulaştı. Yeni fabrikalarla kapasite 2023'te 20 GW'a yaklaştı. Ancak talep hala 3 GW'ı aşamadı. Büyük arz patlaması beraberinde farklı teknolojileri getirmedi" diye konuşuyor.

Yatırımların geri dönüşü

GES diğer yenilenebilir enerji yatırımlarına göre daha hızlı ve ucuz. Türkiye'de genellikle çatılar ve araziler üzerine kurulumu yapılıyor. Uzmanlar çatılar üzerine yapılan sistemlerin üretildiği yerde tüketildiği için en verimli formül olduğu görüşünde. Arazi projelerinde arazi yapısı, dağıtım merkezlerine olan uzaklığı gibi konulara dikkat edilmesi gerekiyor. Çatı projeleri izinleri var ise iki ila üç ay içinde, arazi projeleri izinleri varsa dört ila altı ayda teslim ediliyor. Arazi projelerinde izin süreçleri çatı projelerine göre çok daha uzun sürüyor. Yatırımlar genellikle sürdürülebilir krediler, öz sermaye ya da teşvik alarak yapılıyor. Hatta bazı yatırımlar bu üç ana yatırım kanalınının tamamının kullanımıyla da yapılabiliyor. Çatı projelerinde yatırımın geri dönüşü elektrik fiyatı, proje maliyeti ve projenin yerine göre değişiklik gösteriyor. Ortalama olarak bir çatı projesi üç ila dört senede kendini amorti ediyor. Arazi projelerinde ise bu süre beş yılı buluyor.

Dünyanın ilk ve tek entegre tesisi

Güneş enerjisinden yararlanma tutkusu sonucu birçok sanayi şirketi Çatı-Arazi GES'lere yönelirken, üretimi Türkiye'de yaparak ekonomiye pozitif yönde hareket katan panel üreticileri de bulunuyor. Türkiye'nin ve dün- yanın sayılı yatırımlarına imza atan Kalyon Holding'in, güneş enerjisi alanındaki ilk yatırımı olan Kalyon Güneş Teknolojileri Fabrikası'nda (Kalyon PV) silisyum kristal teknolojisine dayalı güneş paneli ve güneş enerjisi teknolojileri üzerine faaliyet gösteriyor. Şirket, bugüne kadar Türkiye ve dünyanın çeşitli noktalarındaki güneş enerjisi santrali kurulumunun panel tedarikçiliğini üstlenerek, toplamda 3 GW'ın üzerinde güneş enerjisi santralinin kurulumunun parçası olmuş.

Kalyon PV CEO'su Ersan Tüfekçi, "Dört fabrika ve bir Ar-Ge Merkezi'nin bir arada olduğu dünyanın ilk ve tek tesisi"diyor. Bugün yıllık kapasitesinin 2 GW'a ulaştığını ve yüzde 90 üzerinde yerlilik oranını taşıyan üretim gerçekleştirdiklerini anlatan Tüfekçi, "Yıllık yaklaşık500 milyon dolarlık değer yaratır duruma geldik. Bugün Ingot, wafer, hücre sonrası panellerin şekillenmesiyle bu işlemleri yapabilen tek fabrika olma özelliği de yine Kalyon PV'de bulunuyor. 2024'te ise 100 milyon dolar değerinde yatırım planlıyoruz. Ar-Ge merkezimiz güneş enerjisinin kullanım alanlarının geliştirilmesi ve genişletilmesi konusunda da çalışmaları sürdürüyor. 60'a yakın proje yürütüyoruz" diye konuşuyor.

Kendi enerjisini üreten şirketler